Ո՞ւր ես, Լյո՛վ

Ո՞ւր ես, Լյո՛վ
...Երբ տկարության վտանգը իսպառ

Տիրապետում է ներսից ու դրսից,

Այն ժամանակ է լինում հարկավոր

Բժշկությունը սրբազան ձեռքիդ,

Երբ բոլորովին տեղի է տալիս կենդանությունը

Մարդու էության բոլոր մասերում՝

Այնտեղ պետք է միշտ օգնության հասնել,

Ուր չկա ելքի որեւէ հնար:

Գրիգոր Նարեկացի, «Մատյան ողբերգության»



Ո՞ւր ես, Լյո՛վ. Երեք շաբաթ է՝ քեզ եմ փնտրում: Գալիս եմ, քարանում դատարկ տարածքում, որտեղ խնամքով դարսված էին լինում գրքերդ: Ո՞ւր են այս դատարկությունը լցնող բանանի համար նախատեսված` «bonanzal» եւ «adria» ֆիրմաների պիտակներով արկղերդ, որոնք ամենամաշվածն էին ու ամենաքրքրվածը, որովհետեւ դու Վերնիսաժի առաջին գրավաճառներից էիր, գուցե ցրտերին դիմանալու համար վառել ես, որ տաքանաս, կամ պարզապես դեն ես նետել: Հիշում եմ՝ ինչպես էիր այդ արկղերի մեջ շարված գրքերիդ արանքներից հանկարծ ցելոֆանե մի ֆանտաստիկ տոպրակ պեղում: Երբեք չեմ հանդիպել այդպիսի անհավանական տոպրակների` լրիվ գզգզված, մազութոտ, չոր խաչապուրին մեջը, հողոտ, տձեւ ու ծակ:



Մեր կյանքից մի կես ժամ գնում էր, մինչեւ միացյալ ուժերով գտնում էինք տոպրակի բերանը, բացում ու իմ առած գիրքը խոթում մեջը: Ամեն անգամ համոզում էի, որ տոպրակ պետք չի, բայց դու էշի համառությամբ ստիպում էիր, ասում` «Գիրքն անպայման տոպրակով են տուն տանում», ու ոգեւորված հանում էիր հերթական գլուխգործոցդ: Էդ պահին հանձնվում էի, բայց փողոցն անցնելուն պես տոպրակը նետում էի մոտակա աղբարկղը, ազատագրում գրքին քո վերջին ներկայությունից...



Մեքենայով շաբաթ-կիրակի օրերին անցնում եմ Վերնիսաժի մոտով ու սրտի դողով հայացք նետում տարածքիդ ուղղությամբ: Չես երեւում, Լյո՛վ: Հարեւան գրավաճառները, որոնց դու այդքան էլ չես սիրում, միշտ նույն տեղում են: Նրանց գրքերը գնալով ավելանում են, իսկ բանանի համար նախատեսված արկղերը բուրգեր են շարում: Գիտեմ, քեզ շատ կջղայնացնի այդ հանգամանքը, եւ ծխախոտ կպցնելու ու անկանոն հազալու մի նոր առիթ կունենաս:



Լյո՛վ, ես մտածում եմ, որ դատարկությունն անտարածություն եւ անկյանքություն չէ, այն անավարտ մի տխրություն է՝ հիշողություն վերագտնելու բացառիկ հնարավորություն: Ոչ ոք չի կարող լրացնել քո դատարկ տեղը, որովհետեւ ոչ մի մարդկային կյանք չի փոխարինվում մեկ այլ կյանքով... Ես երազում եմ փրկել քեզ, հավաքել բեկորներդ, հիշողությունս դարձնել վերադարձիդ արահետը...



Քո դատարկ տարածքում կոշիկներիդ հետքերն այլեւս չեն նկատվում: Ձյունը հալվել, տեղ-տեղ քարտեզագծել է ասֆալտը: Երկու ջրափոսիկների արանքում բանանի մի կճեպ է ընկած, ասես մերկ, կծկված աղջիկ լինի: Հիշո՞ւմ ես, հենց գրքերիդ կողքով սիրուն աղջիկ էր անցնում, քնքուշ հայացքովդ ինձ աչքով էիր անում, մոտենում ու ականջիս շշնջում էիր. «Հերիք եղավ գրքերով տարվես, տե՜ս ինչ աղջիկ ա, հենց հիմա գնա-բռնի ու ամուսնացի հետը»: Գեղեցիկը միանգամից հուզում էր հոգիդ: Դու սովորական մի մարդ էիր, որ անսովոր կերպով արժեւորում էր գեղեցիկը, որովհետեւ ինքդ էլ գեղեցիկ էիր` մի տեսակ անրջային, փափկուն շարժուձեւով, զուսպ ու հղկված խոսելաոճով: Բիբերդ գարնանային խոտի գույն ունեին ու ծփում էին արտաբերած յուրաքանչյուր բառիդ հետ...



Ես ուշադիր նայում եմ բանանի կճեպին... դե` աղջկան, էլի, որ հիմա տխուր պառկած է քո մեջ. այսօր երեւի կմահանա, չի դիմանա գիշերվա ցրտին, իսկ առավոտյան գուցե անձրեւ տեղա ու վնասի փխրուն մարմինը: Բայց ոչինչ, ամեն դեպքում ես հանգիստ եմ. աղջիկը կմահանա քո գրկում, կհալվի ներսումդ ու գուցե կտաքացնի քեզ մի փոքր... Բայց ի՞նչ պատահեց: Էսքան երկար երբեք չէիր բացակայել: Երեւի գրիպ ես, կամ էլի հիվանդ թոքերդ են… Մտքովս անցնում էր, որ թոքախտավոր ես, ահավոր հազում էիր, թոքերիդ ղողանջները մինչեւ Կոմիտաս լսվում էին:



Ձեռքով խուսափում էի բարեւելուց: Սարսռում էի, երբ ափիս մեջ զգում էի ափիդ խոնավությունը: Տանը տարբեր օճառներով, հորս վիրաբուժական անտիսեպտիկներով երկար լվացվում էի, կարգին ներշնչում բացիլներիդ անմահության մասին մտածելիս: Բայց քո ափի հետքը ոչ մի կերպ չի անցնում. օրվա մեջ հանկարծ զգում եմ նրա տամուկ ներկայությունը: Գրավաճառ ընկերներիցդ քո մասին հարցուփորձ չեմ անում: Վախենում եմ, որ մեկը, զկրտալով կարտաբերի սպասված` «Լյովը մեռել ա»-ն: Չնայած մահվանդ լուրը լսելուց հետո ես, երեւի, մի քիչ էլ կզբոսնեմ Վերնիսաժում` կպատկերացնեմ քո խեղճուկրակ գերեզմանաթումբը, լրիվ անկապ մի տեղ` ղռերի ու փոսորակների հորձանուտում կորած:



Ոչինչ, Լյո՛վ, դու մի կես քառակուսու մեջ էլ ազատ կտեղավորվես: Փռթկոց կառաջացնի հողաթմբիդ գլխին տնկված` խաչի նախահորը հիշեցնող ձողը: Մեր ծանոթության առաջին օրվանից սպասել եմ մահվանդ, որովհետեւ շատ վատ էիր, հացի փող չունեիր, դանդաղ սովամահ էիր լինում, մրթմրթում էիր, թե ժամանակին գիտությունների թեկնածու ես եղել: Բայց քո գիտությունը միմիայն գիրքն էր, Լյո՛վ: Գիրքը քո կյանքի արկածն էր...



Դե, ինչպես միշտ, քեզ փող եմ պարտք՝ կհիշես երեւի: Ինչ անեմ` էլի դու ստիպեցիր. գլխիկոր, խուլ ձայնով մի կերպ արտաբերեցիր. «Վերցրու գիրքը, երբ փող կունենաս՝ կտաս»: Բայց ես գիտեի, Լյո՛վ, գիտեի, որ փողը քեզ նույն պահին էր պետք՝ օդ ու ջրի պես էր պետք: Զսպված արցունքներից աչքերդ թաց էին: Էդ պահին փոքրացել էիր՝ շախմատի ձի դարձել: Չեմ մոռանում էդ օրն ինչպես էիր ուղղակի աղաչում ինձ՝ ինչ-որ մի գիրք գնել քո մոտից, իսկ ես, հոգնելով բարբաջանքներիցդ, շրջվեցի ու իջա փողոցով: Դու գալիս էիր իմ ետեւից, գալիս էիր փլված, խեղճ ու անզոր քայլերով` ձեռքիդ գիրքը դեպի ինձ պարզած, ասես քամու մեջ պտտվող տոպրակ լինեիր: Այլեւս չէիր ձայնում ինձ: Համրացել էիր: Չտեսնելու էի տալիս քեզ:



Շուտով կանգնեցի  փողոցի վերջին գրավաճառի անկյունի մոտ, մի գիրք ընտրեցի ու հենց քո աչքի դիմաց գնեցի այդ գիրքը, հետո շրջվեցի ու սաստիկ նայեցի դեմքիդ: Դու արդեն էս աշխարհում չէիր: Քեզնից միայն սեւ վերարկուդ ու ջոնջոլ գլխարկդ էր մնացել: Ես շարունակեցի քայլել: Անցա փողոցը: Ստվերդ հետեւում էր ինձ: Արագ մոտեցա աղբարկղին, գիրքը պատառոտեցի ու գցեցի մեջը, հետո շրջվեցի ու գոռացի.  «Հերիք ա, ինձ հանգիստ թող, Լյո՛վ, ինչ ես ուզում ինձնից, թող ինձ...»: Վազեցի մետրոյի կողմը՝ ընթացքում անընդհատ շրջելով գլուխս:



Դու էլի գալիս էիր, Լյով՝ անխուսափելի մահվան պես, գիրքը թեւիդ տակ սեղմած: Ու ես գիտեի, գիտեի ինչից էի փախչում… Ես փախչում էի նույն ճակատագիրն ունենալու սարսափից... Բայց հանկարծ մեխվեցի տեղումս: Դու եկար, հավասարվեցիր ինձ: Թոքերդ անսարք շարժիչի պես դղրդում էին: Գրպանիցդ դողդողալով «Չիբուխ» ծխախոտի տուփը հանեցիր, ասիր` «կծխե՞ս»: Չմերժեցի: Լուռ ծխեցինք: Կանգնեցինք երկար: Հետո էլի ծխեցինք: Մի պահ ժպտացինք: Փորձեցի անխոս հեռանալ: Ձեռքովդ ուսիս թփթփացրիր: Շրջվեցի: Գիրքը կրկին մեկնեցիր. «Վերցրու, երբ փող կունենաս՝ կտաս»... Վերցրի գիրքը, Լյով, որովհետեւ չվերցնելու տարբերակ չունեի: Մինչեւ հիմա գրքի փողը չեմ տվել. կարծեմ 500 դրամ էր...



Լյո՛վ, ես վախենում եմ քեզնից՝ քո բախտի կրկնությունից: Գիտես, որ բանի պետք չեմ: Պապան մեկ-մեկ փող ա տալիս ինձ: Երեւի կճանաչես պապայիս: Դուք շատ նման եք իրար. նույն բարի ու անպահանջ ժպիտն է... Պապան քո պես վատառողջ ա, Լյո՛վ: Ամեն վայրկյան ես սարսափով սպասում եմ նրա մահվանը, ինչպես քո մահվանն եմ սպասել... Երբ պապան չլինի, ես լրիվ բոմժ կդառնամ: Սովից կմեռնեմ: Բայց նախքան էդ, երեւի քո պես՝ գրադարանիս գրքերը կվաճառեմ: Որոշել եմ, Լյո՛վ: Գրքերս շարելու եմ հենց քո տարածքում` բանանի համար նախատեսված արկղերի վրա, ու վաճառելու եմ լրիվ, մինչեւ վերջ, մինչեւ բոլոր գրադարակներս դատարկվեն... Ու էլ ոչինչ չեմ ունենա էս կյանքում: Հետո մի տղա կհայտնվի, երկար կտնտղի վերջին գիրքս... չի առնի, չի արձագանքի իմ պաղատանքներին, ու ես քո նման կքայլեմ նրա ետեւից` գիրքը թեւիս տակ պինդ սեղմած, կքայլեմ՝ կդառնամ փոշու մի հատիկ ու երբեք չեմ հասնի նրան...



Հիմա մի քիչ լավ եմ: Ընկերներս օգնում են ինձ: Մի օր հանդիպենք՝ անպայման կպատմեմ նրանց մասին: Նրանք քեզ պես գրքի մեծ սիրահար են: Բայց կգա՞ մեր հանդիպման օրը, այ Լյո՛վ: Չգիտեմ: Շատ եմ տագնապում: Քո տան տեղը չեմ հիշում: Մի անգամ եմ եղել, ընկերոջս հետ: Անշուք, սառը տուն էր, ասես կարտոֆիլ ուտողների* աշխարհում լինեի: Քո գրադարակները գրեթե դատարկ էին, ուրեմն քո կյանքն ավարտվում էր, Լյոևվ... էդ ժամանակ մի քանի բան ընտրեցի, չէի ուզում գրադարանում մնացած վերջին գրքերդ գնել, որովհետեւ ուզում էի, որ ապրես. ապրես էն սիրունիկ փոքրիկ աղջկադ համար, ում տեսա քո տանը` խելոք նստած փայտե աթոռակին: Նա անընդհատ ժպտում էր: Աղջիկդ երեւի հիվանդ էր, Լյո՛վ: Տեսնես ո՞նց եղավ խեղճ երեխեն:



Հիշում եմ ինչպես աթոռակից վեր կացավ, մոտեցավ` ժպտալով կանգնեց դիմացս, երեւի շոկոլադ էր ուզում, իսկ ես անասունի նման էլի գրքեր էի ընտրում... Աղջկադ դեմքին քո տաք ժպիտն էր ժպտում, Լյո՛վ... Մի անգամ երազումս տեսել եմ նրան` ճաղատ գլուխը ծածկող նույն պանամկա գլխարկով, կլորիկ, ժպտուն դեմքով: Նա դեմքը հպել էր դեմքիս ու չաղլիկ մատներով շոյում էր քիթս ու շրթունքներս... էնքան եմ ուզում ողջ լինես, Լյո՛վ... Ուզում եմ տեսնեմ երեխուն` շոկոլադ, փափուկ խաղալիք առնեմ նրա համար, մեղմ շոյեմ պանամկա գլխարկը... Էնքան եմ ուզում Վերնիսաժում քո էն մի քանի քառակուսի մետր տարածքը լցնես գրքերով, շարես արկղերդ... Էնքան եմ ուզում հեռվից տեսնեմ սեւ վերարկուդ ու ջոնջոլ գլխարկդ, շնչեմ «Չիբուխ» ծխախոտիդ խեղդող ծուխը... Ուզում եմ լսեմ հիվանդ թոքերիդ արձագանքը, վերադարձնեմ քո 500 դրամը... Ու գիտե՞ս ոնց եմ ուզում քեզ հանդիպեմ... Ուզում եմ մի անակնկալ ու անգույն ստվերի պես կանգնեմ ետեւումդ  ու մատներովս ցնցեմ վերարկուիդ թեւքը, դու շրջվես, ու ես երջանկությունից գլուխս կորցրած բացականչեմ`



Ո՞ւր էիր, Լյո՛վ...



* «Կարտոֆիլ ուտողները» - Վինսենթ Վան Գոգի հայտնի կտավը