Երբ ընթերցողների քոմենթները դառնում են գլխացավանք

Տեղեկատվական անվտանգության հարցերով փորձագետ Սամվել Մարտիրոսյանն ու մի շարք բլոգերներ վերջերս իրենց բլոգներում տեղադրել էին ընթերցողների այն 6 քոմենթները, որոնց պատճառով փաստաբան Արթուր Գրիգորյանը դատի է տվել «Հրապարակին», յուրաքանչյուր քոմենթի դիմաց պահանջելով 3-ական միլիոն, ընդհանուր՝ 18 մլն դրամ: Ընթերցողների քոմենթների, սոցիալական ցանցերի եւ լրատվամիջոցների դերակատարության մասին զրուցեցիք Սամվել Մարտիրոսյանի հետ:



- Պարոն Մարտիրոսյան, այսօր սոցիալական ցանցերը, բլոգներն ու լրատվամիջոցներն ինֆորմացիոն դաշտում որքանո՞վ են իրար հետ մրցում:



- Մեկ տարի առաջ շատ էր քննարկվում, որ կարող է վաղը, մյուս օրը թերթերը մեռնեն, եւ նոր մեդիաները հաղթեն, բայց այդ հակամարտությունն ինչ-որ մի պահ դուրս եկավ, որովհետեւ երկուսն էլ ինտեգրվեցին մեկը մյուսի մեջ: Ընթերցողի կարգավիճակը փոխվել է, նա դարձել է սոցիալական ակտիվ մասնակից, որտեղից գալիս է դեպի մամուլ: Մի կողմից նոր մեդիաները դարձան աղբյուր մամուլի համար, եւ խմբագիրներն ու լրագրողները հենց այդտեղից են տեղեկատվություն հայթայթում, մյուս կողմից էլ այսօր ավանդական մամուլն ընթերցողներ է տանում հենց սոցիալական ցանցերից: Այսօր շատ են հայկական այն լրատվամիջոցները, որոնց այցելուների կեսը՝ եթե ոչ ավելին, ամեն օր գալիս է «Ֆեյսբուքից»:



- Այս տարբերակում ավելի շատ ո՞վ չի դիմանում մրցակցությանը:



- Մրցակցությանը չեն դիմանում այն լրատվամիջոցները, որոնք չեն հասկանում եւ հակամարտության մեջ են մտնում նոր տեխնոլոգիաների հետ, իսկ նրանք, ովքեր կարողանում են եւ հասցնում են տեղափոխվել սոցիալական ցանցեր, առաջ են ընկնում:



- Մի քանի տարի առաջ բլոգների ու բլոգերների ազդեցությունն ավելի մեծ էր, հիմա կարծես թուլացել է այդ դաշտը: Ո՞րն է պատճառը:



- Հայաստանում բլոգների «ոսկե դարը» 2008-09 թվականին էին, դա սկսվեց մարտիմեկյան իրադարձություններից, երբ ավանդական մամուլի վրա սահմանափակումներ դրեցին: Այդ ժամանակ մարդիկ հայտնաբերեցին, որ գոյություն ունեն բլոգներ, որտեղից կարելի է քաղել տեղեկատվություն: Դա առաջին փուլն էր, ու պայթյունային աճ եղավ: Դրան հաջորդեց մյուս տարին, երբ քաղաքական գործիչները մտան այդ ոլորտ, սակայն 2010-ից իրավիճակը սկսեց փոխվել սոցիալական ցանցերի եւ հիմնականում «Ֆեյսբուքի» գործոնով: Այդ ժամանակ էլ բլոգերների այն մասը, որոնք հիմնականում ընթերցող էին եւ հազվադեպ էին գրում, տեղափոխվեցին «Ֆեյսբուք», որտեղ մի լայքով ավելի հեշտ է կարծիքդ հայտնել: Այսօրվա դրությամբ բլոգներն այնքան էլ շատ չեն, եւ «Ֆեյսբուքն» ինչ-որ չափով ջարդեց բլոգոսֆերայի շարժումը:



- Այսօր հնարավո՞ր է փող աշխատել բլոգի միջոցով:



- Տեսականորեն՝ այո, պրակտիկորեն էլ, բայց ոչ Հայաստանում: Արեւմուտքում դա ընդունված ձեւ է: Օրինակ, եթե ես լավ եմ բջջային հեռախոսներից կամ Սիրիա-Իրան հարաբերություններից, բնականաբար, «Ֆեյսբուքն» ինձ չի օգնի: Ես դրա համար բացում եմ բլոգ, ու եթե քո լսարանը մեծ է, քեզ կարող են նաեւ գովազդ տալ: Հայաստանում 1-2 բլոգ կա՝ գլամուր-փոփ ուղղությամբ, որոնք ինչ-որ հաջողության են հասել:



- Շատ է խոսվում այն մասին՝ համարե՞լ բլոգն ու սոցիալական ցանցերը լրատվամիջոց, թե՞ ոչ: Դուք ինչպե՞ս եք նայում դրան:



- Դա իսկապես շատ բարդ հարց է ու ոչ միայն օրենսդրության տեսանկյունից: Մեխանիկորեն բլոգն առանձնապես չի տարբերվում ԶԼՄ-ից: Մյուս կողմից պետք է հաշվի առնել այն հանգամանքը, որ եթե բլոգերը գրում է ոչ թե իր ծանոթների, այլ հանրության համար, ակամայից դառնում է լրատվամիջոց:



- Լրատվամիջոցներում թողած եւ սոցիալական ցանցերում արված քոմենթները պատասխանատվության առումով կարելի՞ է նույն հարթության վրա դիտարկել:



- Կատարյալ ապուշություն է դա բարձրացնել իրավական դաշտ, որովհետեւ փաստացի մի հարթության վրա դնում եք պրոֆեսիոնալ լրագրողի եւ ինչ-որ անոնիմ մեկնաբանություն գրողի: Դա մոտավորապես նույնն է, որ լիցենզավորենք բոլոր տաքսիստներին, որոնք իրենց բոլոր հաճախորդների մոտ քննադատել են երկրի տնտեսական իրավիճակը, եւ հետո դատենք այդ տաքսիստին, որովհետեւ ինքն ասենք՝ հայհոյել է ֆինանսների նախարարին:



- Լրատվամիջոցը որքանո՞վ է պատասխանատու իր ընթերցողների քոմենթների համար:



- Այստեղ նաեւ լրատվամիջոցի «մարկայի» հարց կա, օրինակ՝ հայհոյանքներով քոմենթները պետք է մոդեռացնել, բայց եթե ընդամենը կարծիք է գրված, ապա դա շատ վտանգավոր միտում է, ու եթե սկսես լրատվամիջոցին քոմենթի համար դատել, դա կբերի 2 բանի: Առաջինը. ռեպրեսիվ մեխանիզմներ կձեւավորվեն բոլորի դեմ, եւ 2-րդ. մարդիկ գրաքննությունն իրենց ձեռքով կմտցնեն, որ հանկարծակի պրոբլեմ չստեղծվի: Ու այն, ինչ որ մեզ տվեց ցանցը՝ կարծիքները տարածելու ազատություն,  տեղում էլ կմեռնի:



- Ի վերջո, եթե սկսենք այդ գրաքննությունը լրատվամիջոցների քոմենթների դեմ կիրառել, ապա դա վաղը, մյուս օրը հեշտությամբ կտեղափոխվի նաեւ սոցիալական ցանցեր:



- Դա մոտավորապես նույն բանն է, որ Ստալինի ժամանակ, եթե ընտանիքում մեկն անեկդոտ էր պատմում, ընտանիքի մյուս անդամը «վառում» էր, ու նրան ձերբակալում էին: Նույն բանն է ստացվում այստեղ. ի՞նչ տարբերություն՝ այդ անեկդոտը հիմա տպվել է թերթում, թե ընտանիքի նեղ շրջանում է պատմվել:



- Համաձա՞յն եք, որ եթե այսօր դատի են տալիս ԶԼՄ-ին,  նույն հաջողությամբ վաղը դատի կտան նաեւ բլոգերներին կամ ֆեյսբուքյան օգտատերերին:



- Եթե դատն ի օգուտ դատի տվողի գնա, ապա՝ այո, որովհետեւ մեր օրենսդրությունը շատ անորոշ է, եւ «Ֆեյսբուքի» «աքաունտը» կարող է դիտվել որպես ԶԼՄ, եւ նույն տրամաբանությամբ կարելի է դատել «Ֆեյսբուքի» սպառողին:



- Ձեր դեպքում, որպես ակտիվ բլոգեր, օգտատեր՝ ունե՞ք նման մտավախություն:



- Մտավախությունն անձնական չէ, ընդհանուր է, որ կարող է հասարակական միտում դառնալ, բայց կոնկրետ իմ պահով՝ վախեր չեմ ապրում, որովհետեւ փաստաբան Արթուր Գրիգորյանի հետ կապված քոմենթները իմ բլոգի վրա արտատպել եմ:



- Որքանով գիտեմ, նախաձեռնությունը հենց Ձերն էր, ու Ձեզ են միացել նաեւ շատ այլ բլոգերներ:



- Ինձնից բացի, եւս 6 բլոգերներ այդ քոմենթները տեղադրել են իրենց էջում, եւ մարդիկ հիմնականում մտահոգված են: Կա որոշակի հատված, որ զուտ «Հրապարակի» հանդեպ բացասական վերաբերմունք ունի, եւ համարում են, որ պաշտպանել չարժե: Բայց կոնկրետ այս դեպքում ես չեմ համարում, որ լրատվամիջոցը պետք է ջնջեր այդ քոմենթները, որովհետեւ այստեղ կարծիքներ են: Բայց կա նաեւ քոմենթների մի մակարդակ, ասենք՝ հայհոյախառն բնույթի, որ լրատվամիջոցը պետք է մաքրի:



- Ձեր՝ բլոգերների կողմից այդ քայլն ավելի շատ ձեզ ապագայում ինչ-որ չափով ապահովագրելու ձեռնա՞րկ էր, թե՞ նաեւ լրատվամիջոցին սատար կանգնելու ժեստ:



- Երկուսն էլ: Որովհետեւ բոլորս էլ նույն տեղեկատվական դաշտում ենք աշխատում՝ ուղղակի տարբեր ձեւերով: