Դա ճարտարապետություն չէ, դա խեղկատակություն է

Դա ճարտարապետություն չէ, դա խեղկատակություն է
Հարցազրույց ՀՀ վաստակավոր ճարտարապետ, ՀՀ պետական  մրցանակի դափնեկիր Սաշուր Քալաշյանի հետ



 



-ԱԳՆ նախկին շենքի առքուվաճառքի հետ կապված՝ ճարտարապետները հրապարակային դիմել են գնորդին՝ Էդուարդո Էռնեկյանին, հորդորելով շենքը հյուրանոցի չվերածել: Ինչո՞վ է անհանդուրժելի այդ շենքը հյուրանոցի վերածելը:



 



- Կառավարական 2-րդ տան շենքի հետ կապված մտահոգությունները շատ ավելի բարդ են եւ ավելի ազդեցիկ իրենց հետեւանքներով, քան մնացյալ բոլոր խնդիրները, որ մինչ օրս արծարծվել են այս ոլորտում: Յուրաքանչյուր պետություն ունի դիմագիծ, մշակույթի ասպարեզում պետության դիմագիծը ճարտարապետությունն է, երբ որեւէ երկիր եք այցելում, ստացած առաջին տպավորությունն այն տարածական ձեւավորումն է, որ կոչվում է ճարտարապետություն: Իսկ ամեն մի երկրի արժանապատվությունն առավել եւս արտահայտվում է կառավարությունը ներկայացնող շենքերով, որոնք ավանդույթ ունեն, հետեւաբար դրանք դառնում են պետության դիմագիծը: Այդ առումով մեր Հանրապետության հրապարակը մեր պետության դիմագիծն է: Տեղ, որտեղ կենտրոնացված, ամենահնչեղ կերպով արտահայտված է մեր պետականության, մեր մշակույթի դիմագիծը:



 



- Բայց հրապարակում դեռ խորհրդային շրջանից ունենք հյուրանոց, երկրորդն ինչո՞վ է վտանգավոր:



 



- Հյուրանոցը սպասարկման օբյեկտ է, որ կարող է ամեն տեղ լինել, եւ պարտադիր չէ, որ դա լինի կառավարական հրապարակում: Այն փաստը, որ մենք հրապարակում ունեցել ենք հյուրանոց, դա դեռ չի նշանակում, որ այդպես պետք է լինի: Երկու միանման կառավարական շենքերից մեկը կոչել կառավարական, մյուսը՝ հյուրանոց, դա արդեն անպատվություն է ազգի նկատմամբ, ամեն ինչից անկախ: Եթե կառավարական 2-րդ շենքն այդ նպատակով օգտագործելու համար է նախագծված եղել ի սկզբանե, եւ նրա կերպարն էլ եղել է որպես պետական կարեւորություն ունեցող շենք, նրա ճակատը չի կարող դիտվել որպես հյուրանոց, այսինքն՝ հյուրանոցի բովանդակությունն իր արտաքինի մեջ արտահայտված չի կարող լինել, ուրեմն պետք է փոխեն արտաքինը: Կառավարության որոշման մեջ ինչքան էլ արձանագրված լինի՝ պահպանել արտաքինը, միեւնույն է, դա սուտ երաշխիք է, հնարավոր չէ դարձնել հյուրանոց եւ պահպանել արտաքինը: Գուցե ինչ-որ չափով պահպանեն, բայց աղավաղումն ակնհայտ կլինի:



 



- Իսկ ներսն ամբողջովի՞ն են ձեւափոխելու, թույլատրելի՞ է այդպես վարվել: Ինչպես ասում են՝ շենքից շենք չի մնալու, այլ՝ հյուրանոց:



 



- Այդպես կխաթարվի շենքի ներքին կերպարանքը, ամեն մի ճարտարապետական ստեղծագործություն իր ներքինի արտահայտությունն է: Եթե մենք ասում ենք, որ պահպանում ենք արտաքին տեսքը, դա նշանակում է, որ արհամարհում ենք ներքին բովանդակությունը, իսկ դա կառավարության որոշման մեջ ակնհայտ է՝ պահպանելով արտաքին տեսքը: Բազմաթիվ այդպիսի օրինակներ ունենք, որ անունը դրել ենք՝ պահպանել արտաքին տեսքը, եւ այդ շենքերը դարձել են խրտվիլակներ, որի մեջ մխրճվել է մի նոր կառույց, եւ ակնհայտ է, որ դրսից ճակատը սպանված է, խրտվիլակ՝ բառի բուն իմաստով: Դա ճարտարապետություն չէ, դա խեղկատակություն է:



 



- Մենք, փաստորեն, վերջնականապես կորցնում ենք Հանրապետության հրապարակը խորհրդանշող շենքերից մեկը:



 



- Այն այրերը, որոնք պետք է պահպանեն մեր պետականությունը, մեր օրենսդրությունը, սկսած վարչապետից՝ գլխի չեն, թե ինչ խնդիր ունեն լուծելու, որովհետեւ ինքս եմ ականատես եղել վարչապետի մեկնաբանություններին հուշարձանների վերաբերյալ, որից երեւում է, որ ինքն ակնհայտ հեռու է այդ գործից: Այդպիսին լինելով, նա իրավունք չունի միանձնյա որոշումներ կայացնել, ունի խորհրդականներ, կան նախարարություններ, բայց շատ անգամ որոշումները կայացնում է առանց նախարարություններին լսելու: Մեխանիզմին ես ծանոթ չեմ եւ չգիտեմ՝ ի՞նքն է կայացնում, թե՞ իրեն ստիպում են, որ կայացնի, դրա համար պետք է անկեղծ զրույց, իսկ անկեղծ զրույցի ոչ ոք պատրաստ չի:



 



- Իսկ հնարավո՞ր է, որ վարչապետին ստիպեն, եւ ովքե՞ր են այդ ստիպողները:



 



- Ես այդ ոլորտում եմ եւ հստակ գիտեմ, թե որ անձերն են, որ օղակներն են, որոնց միջոցով այդ հարցերը լուծվում են եւ հասունանում են դռնփակ վիճակում: Իրենք շատ լավ գիտեն, որ սխալ գործարք են անում, բայց շահույթը երբեմն ավելի զորեղ է լինում, քան բարոյական բաղադրիչը: Տնտեսագետ Վազգեն Սաֆարյանը հիանալի արտահայտություն ունի, որ մեր ամբողջ բարոյականությունը կապված է սպառողական հոգեբանության հետ, ինչքա՞ն կարող ենք այսպես ապրել, անհոգի՝ միայն ուտելով եւ ծախսելով:



Ես կասեի՝ պետականությունը կորցնելու վտանգի առաջ ենք կանգնած: Զորի Բալայանը վերջերս Սոլժենիցինին նվիրված հոդվածում գրում է, որ նրան ենք պարտական, որ մանկուրտ չդարձանք խորհրդային պետության մեջ եւ կարողացանք մեր ազգային ինքնությունը պահպանել: Իսկ այս վիճակում մեր ազգային ինքնությունն ո՞վ է պահպանելու, որտեղի՞ց գտնենք մի Սոլժենիցին՝ այս վիճակից դուրս գալու համար: Իսկ այսօր մենք կորցնում ենք մեր ինքնությունը: Երբեմն մեղադրում են ճարտարապետներին, բայց մեղավոր ենք այնքանով, որ բնապահպանների պես, պաստառը ձեռքներիս, դուրս չենք գալիս փողոց: Ճարտարապետը կարող է իր կարծիքը հայտնել, նա պատվեր կատարողն է, ուրիշ բան, որ կհրաժարվի վատ պատվերից, բայց գնալ-կռվել՝ դա մի քիչ ուրիշ ասպարեզ է:



 



- Չէ՞ որ վատ պատվերները, որոնցով կորցնում ենք մեր ինքնությունը, նույնպես ճարտարապետներն են կատարում:



 



- Այո: Ճարտարապետ Լեւոն Իգիթյանն ասում է՝ մեր ցեղը փչացած է, մեր ցեղը վարակված է, հենց այդ ճարտարապետներին նկատի ունի: Ես համաձայն եմ, մեր ցեղը վարակված է հացի խնդրով, մեր ցեղի մեջ շատ կան մարդիկ, որոնց համար բարոյականությունը երկրորդ պլանի վրա է: Եվ դրանք հնարավորությունների եւ պատվերներ ընդունելու առումով առաջին շարքերում են, իսկ այն մարդիկ, ովքեր սկզբունքային են, նրանք միշտ մղվում են ետին պլան: Ցավոք, քաղաքաշինության ոլորտը սեփականաշնորհված է, եւ Երեւանում, եւ ամեն քաղաքում սեփականաշնորհողը կամ քաղաքապետն է, կամ գլխավոր ճարտարապետը: Գլխավոր ճարտարապետի հասցեին այդքան քննադատող հոդվածներ ու ելույթներ են հրապարակվում, ինչ է, կառավարությունը դրանք չի՞ կարդում, իսկ ինչո՞ւ չի արձագանքում, որովհետեւ իր հրահանգն է կատարում: Դրա համար էլ մեր բոլոր ասածները կլսի գլխավոր ճարտարապետը, գլխով կանի, բայց ընթացք չի տա:



 



- Իսկ քաղաքաշինական խորհրդում քննարկվե՞լ է կառավարության 2-րդ շենքի խնդիրը: Առհասարակ այդ խորհուրդն ինչո՞վ է զբաղված, կարծիքներ են հնչում, որ քաղաքապետին կից կառույց է եւ հենց նրա կամքն է կատարում:



 



- Ես խորհրդի անդամ եմ եւ նրա գործունեությունից դժգոհ չեմ: Շատ աղմկահարույց հարցեր խորհուրդը մերժողական դիրքորոշումով հետ է մղում, բայց ոչ բոլոր հարցերն են, որ դրվում են խորհրդի քննարկմանը: Այս շենքի առքուվաճառքը նույնպես քաղաքաշինական խորհրդում չի նայվել: Երբ Հանրային խորհրդում քննարկում էինք այդ հարցը, քաղաքապետարանի ներկայացուցիչն ասաց, որ քաղաքապետարանն այս շենքի գործարքի հետ որեւէ կապ չունի: Այդ նույն ժամանակ վարչապետն իր հարցազրույցում ասաց, որ երկու տարի է՝ իրենք քաղաքապետարանի հետ աշխատում են այդ հարցի շուրջ: Հիմա ո՞ր մեկն է ճիշտ ասում, ո՞ր մեկը՝ սխալ:



 



- Սա, ցավոք, ոչ առաջին դեպքն է, ոչ էլ վերջինը կլինի, թե՞ սխալվում եմ:



 



- Անշուշտ, վերջինը չէ, այս իներցիան կգնա այնքան ժամանակ, մինչեւ կամ մենք խելքի կգանք, կաշկանդված չենք լինի մեր գործողությունների մեջ՝ պետությանը զսպող քայլերի դիմելու, կամ մենք ուղղակի տանուլ կտանք եւ կկործանենք մեր հանրապետությունը: Ես շատ հաճախ հիշում եմ մեր նախորդ մայրաքաղաքի՝ Անիի պատմությունը, որը մենք հիմա կրկնում ենք: Անին կործանվեց վաճառքով, վաճառվեց քար առ քար, շենք առ շենք, որից հետո բնակչությունը դարձավ չունեւոր, ոչնչի տեր եւ քոչեց: Այսօր նույն բանն այստեղ է կատարվում, ով որ ուժ չունի եւ չի կարողանում դիմանալ այս ոտնձգություններին, որի հետեւանքով մանկուրտ է դառնում եւ իր արժանապատվությունն է կորցնում, թողնում-գնում է: Որ մնաց, ի՞նչ պիտի անի, գնա թե չգնա՝ այսպես թե այնպես, կործանված է:



 



- Իսկ ինչպե՞ս եք պատկերացնում խելքի գալը:

- Պետք է գտնել այն անձին, նկատի ունեմ պետական այրեր, որոնք կհասկանան իրավիճակը, եւ այն լոզունգը՝ հավատանք, որ փոխվի, իսկապես կդարձնեն իրողություն, ես շատ կուզեի հավատամ, եւ ուղղվի: Ես մինչեւ հիմա հույսս չեմ կորցրել:



Ինչպես պետությունն է, այնպես էլ իրավիճակն է: Սա հովանավորվում է պետության կողմից, պետական մարմինների, չասեմ՝ պետության: Բոլոր օղակները նկատի ունեմ՝ եւ գործադիր, եւ օրենսդրական իշխանությունը: Երբ ասում են, թե օրենքներ կան, բայց չեն գործում, իրականում օրենքներ չկան, մեր օրենսդրական դաշտն ահավոր թերի է, մեր օրենքները դեկլարատիվ բնույթ ունեն եւ հիշեցնում են մեր Սահմանադրությունը, նրանք պետք է ունենան մանրամասնումներ, խորացումներ, որոնք չունեն: Մեր օրենքն ասում է, որ ապօրինի շինարարություն չի կարելի, բայց քանի՞ անգամ Ազգային ժողովը հազարավոր ապօրինի շինարարություններ օրինականացրեց, հետո ո՞վ է դրա տակից դուրս գալու, մեր սերունդնե՞րը: Պատժաչափ չունենք:



Մեր մոտ օրինազանցության համար այնքան մեղմ պատիժներ են սահմանված, որ մտածում են՝ տասն անգամ էլ այդ պատժին կգնան, միայն թե անեն իրենց անօրինականությունը, քանի որ այդպես ձեռնտու է: Ծածկած շուկան մի տարի է՝ քանդում են, այդքան աղմուկ բարձրացրինք, ի՞նչ պատիժ տվեցին քանդողին: Բա ասում ենք՝ օրենք ունենք, ո՞ւր է օրենքը: Երբ ասում ենք՝ ազատ երկիր ենք, դեռ չի նշանակում, որ ամենաթողության երկիր ենք, իսկ մենք ազատությունը դարձրել ենք ամենաթողություն:



 



Ֆելիքս ԵՂԻԱԶԱՐՅԱՆ