Մեր չունեցածը կամ ամառային...

Կորցրած ծովերի անփարատելի կարոտս զսպում եմ և որոշում ամառային արձակուրդս Հայաստանում անցկացնել։ Ծերացող ծնողներիս (ինչ ծանր է բարձրաձայնելը) հետ կլինեմ՝ ամառանոցում ու քաղաքական աշուն-ձմեռ-գարուն անվերջ անհամ ու անհեռանկար տեղապտույտից հոգնած հայացքս ու միտքս մի քիչ կխաղաղվի Ծաղկաձոր-Հանքավան ոլորաններին։ 
Մտածումիս առաջին մասը հաջողված է ու ավելի քան արդարացված՝ ծնողներս անսպասելի որոշումիցս անասելի ուրախ են, երջանիկ։ Հարևանները քաղաքից եկած ու հեռուստացույցով ու թերթերով տեսած հարևանի համար մեղր, պանիր ու նոր թխած լավաշ են բերում։ Մայրս հոգնած աղջկան գոհացնելու համար ինչեր չի անում... Ճիշտ է, բնավորությանս համաձայն (փաստորեն բնությունից եմ ընդդիմադիր) փնթփնթում եմ ու կենցաղային «սխալներ» գտնում, բայց, միևնույն է, ծնողների հետ լինելու պարգևն անկշռելի է, ու նորից ու դարձյալ նույն բանաձևն է թանձրանում ուղեղումս՝ էս փսորվող ու դառնացնող, մարդուն մենակ թողնող աշխարհում որքան կարևոր է ընտանիք անունով տաք ու անդավաճան անկյունը։ 
Առավոտվա՝ ավելի շուտ վաղորդայնի կաթնայլույսի մեջ թրթռացող ցողի, անտառում արթնացող հողի, ուրցի, ճյուղերին ճայթող բալի, հնձած խոտի ու գոմերից դուրս պրծած ոչխարների հոտից գրեթե ալպիական մանուշակի բզեզի օրն եմ ընկնում ու համարյա հավատում Կոկա-կոլայի հանրահայտ գովազդին՝ կյանքը հիասքանչ է։
Ծաղկաձոր –Հանքավան ոլորապտույտ ճանապարհը դեռ մանկությունից է ծանոթ։ Մինչև ամառանոց ունենալը Մարմարիկի գետամերձ ափերին փիքնիկի էինք գնում, հետո, անպայման ձմերուկով, տեսակցում կիրճի ճամբարներում հանգստացող բազմաթիվ զարմիկներիս, իսկ ավելի հետո՝ պիոներիայի ու Սովետական միության մարող ակորդներին, «շեֆական» այցով ճամբարներն էի գնում։ Այդ օրերի կուլտուրական, ապահով ու կազմակերպված մանկական աղմուկը մինչև հիմա ականջներումս է. Ծաղկաձոր- Հանքավան կիրճը դժժում էր խանձված դեմքերով քաչալ պատանիների ու երկարահյուսք, վզկապավոր աղջիկների ճիչից, օդի մեջ աշխատանքի, բարի քրտինքի, ավտոբուսի, ռեհանի ու մակարոնով փլավի հոտ կար, անտեսանելի, բայց ապահով տանիքի զգացողություն, միջակ հավասարության ու տանելի, չքննվող արդարության զգացողություն։ Հավատում էինք...
Նույն ճանապարհով, էլի օգոստոսին, մեքենան շարժվում է դեպի Հանքավան։ Մարմարիկի ձախ ափամերձը պատնեշող խիտ ու թանձր կանաչ անտառը տիրական է, չհարդարված, արական անպաճույճ գեղեցկությամբ հպարտ։ Անտառը տեղ-տեղ պատռած բացատներից թավշե հանդարտություն է հորդում, ու թվում է, թե լսում եմ այդ կողմերով սահած ժամանակի արձագանքը։ Այստեղով Աստծո ձեռքն է անցել, մտածում եմ ես ու զարմանում, թե ինչ ստույգ է զգացել Անդրեյ Բիտովը, երբ գրել է, թե Աստված աշխարհի արարման առաջին օրը Հայաստան է արարել՝ անվարժ ու պատասխանատու ձեռքով։ Մեր սովոր աչքն այսքան դիպուկ չէր լինի։
Գետի աջ ափին գյուղերն են. մինչև Հանքավան չորս-հինգ գյուղ կա։ Գյուղերից երկուսում Գետաշենից ու Բաքվի ջարդերից փրկված հայեր են ապրում։ Նրանց մինչև հիմա փախստական են ասում։ Գրեթե տասնհինգ րոպե ճանապարհին ենք, և ո՜չ հընթացս, ո՜չ էլ՝ հանդիպակած, մեքենա չի երևում։ Զգում եմ դրսի լռությունն ու ակների տակ ընկնող փոքրիկ քարերի ճտճտյունը։ Կարծես կյանքը կանգ առած լինի. ամառվա տապին սառած գյուղեր. նույնիսկ սովորաբար գյուղական խանութների պատերի տակ նստած, ձեռնափայտերին կռթնած տարեցներ չկան։ Մերթընդմերթ աչքիս են ընկնում անշնորք, ծռտիկ-պռտիկ ցանկապատներին կամ հենց անշունչ տների վրա ծորացած ներկով դաջած «վաճառվում է» գրություններ։ Ճանապարհի երկու կողմերում նախկին հանգստյան տների ու առողջարանների շենքեր են՝ բետոնե կմախքներ հիշեցնող, հանած լուսամուտափեղկերի դատարկ խոռոչներով, ժանգոտ, ծեծված ու ճռռացող դարպասներով։ Թվում է, թե սառը պատերազմի մասին հուլիվուդյան ֆիլմ եմ նայում՝ աղետից հետո մեռած քաղաքի ու բանին անտեղյակ բնության շքեղ կոնտրաստով։ Վարորդը նկատում է զարմանքս ու ասում. «Էս անտառները, հանդերը՝ շենքերն էլ հետը, վաղուց տեր ունեն, հե~չ չմտածես, բայց գյուղացին մնա ինչ անի, գործ չկա, սաղ Ռուսաստան են»։ Ես իհարկե զարմացած չեմ, ոչ էլ պատասխանն է անծանոթ։
Հանքավանի հանքային ջրերի լեգենդից չորս-հինգ տաշտաչափ մի քանի ավազան է մնացել, «ռմբակոծված» ու բոլորովին մերկ երեք- չորս սենյակի մեջ։ Յոթ տարի առաջ էի եղել այդտեղ, ոչինչ չի փոխվել. սենյակների դռներն ավելի են ժանգոտել, իսկ սառը ջրով խողովակը, որ «ցնցուղ» էր աշխատում, այլևս չկա։ Արևային ակնոցներով ինքս ինձանից թաքնվելով ու հնարավոր ծանոթներից խուսափելով՝ արժանապատվությունս կոմպենսացնում եմ Հանքավանի հանքային ջրի մասին սովետական լեգենդով ու մտնում եմ ավազան։ Շարունակում եմ հավատալ լեգենդին ու ողջ ընթացքում մտածում՝ ոչ Բադեն-Բադենի, ոչ Մինվոդիի, ոչ էլ Կառլովի Վար՚իի ջրերը հաստատ սրանից բուժիչ չեն։ Նորից ակնոցներով դուրս եմ գալիս ավազան-սենյակից ու բանաստեղծի թախծոտ դեմքով աշխատացնողին ասում՝ գոնե մի քիչ բարեկարգեք, այ.....։ «Հայ ժողովրդին էս էլ ա շատ», շպռտում է «օբյեկտ նայողն», ու մեր երկխոսությունն ավարտվում է։ 
«Մի քիչ խելքի բերեն, ձեռներից կառնեն», իմանալով մեր զրույցի մասին, համոզված ասում է ամենագետ վարորդը, «Հեշտ չի, հարցեր կան»։ 
Նույն ճանապարհով հետ ենք գալիս. հայացքս մոտալուտ մայրամուտի մեջ ավելի խիտ թվացող անտառին է, հեզացած ու դանդաղահոս գետին, հեռվից բարեկարգ թվացող մեկ-երկու ճամբարներին, բացատներում իրար վրա բերած, արևի տակ մատնոցի պես չորացող խոտի դեզերին, նույն բացատներում մերթընդմերթ հայտնվող ձիերին, իսկ մտքիս մեջ «Հայ ժողովրդին էս էլ ա շատ» նախադասությունը։ «Էս էլ ա շատ» տրոփում է վիրավորված ուղեղս ու անզգա վիճակագրի պես շարունակում՝ մեր գազը, մեր ջուրը, մեր կապը, մեր օդակայանը, մեր էլեկտրաէներգիան, մեր հանքերը, նունիսկ մեր սահմաններն ու անվտանգությունը...մեր չունեցածը...
Շրջադարձին մեքենան կանգնեցնում է տասը- տասներկու տարեկան մի տղա ու խնդրում հասցնել ճանապարհի գյուղերից մեկը։ «Էս չոլում ի՞նչ ես անում, այ երեխա», գրեթե բղավում եմ առջևում տեղավորված տղայի վրա ու լսում գերազանցիկի վարժությամբ պատասխանը՝ «Փախստական ենք, Արտավազդում ենք ապրում, իրեք երեխա ենք, հերս 10 տարի առաջ մեռել ա, գծի վրից շիշ- միշ եմ հավաքում, որ հանձնեմ, մակարոն առնեմ, որ էսօր փլավ էփենք»։ 
Թևին խփելով, լուռ, 1000դրամանոց եմ խոթում գրպանը։ Նկատում է ու աչքերով, լուռ շնորհակալություն ասում։ 
«Լսում ե՞ս, Սերոժ», հորս է դիմում մայրս։ «Ես Սերժին բան չասեցի», անմիջապես արձագանքում է տղան...
Ծաղկաձորի մուտքին հսկայական վահանակներն ազդարարում են , , , , , ու էլի այսպիսի բաներ։ Ծաղկաձորի բզկտված ու բազմաչարչար, հայտնի տերերի անտառներում ուրագի պես բետոնե սյուներ են մխրճվել, ցաք ու ցիրվ, անդիրիժոր ու անդեմ նվագախմբի պես անկապ ու անճաշակ քարե մամոնտներ։ Ծաղկաձորի միակ հրապարակը փոքրացել ու մի ափ է դարձել շուրջկալ արած ջիպերից ու չորս կողմից փողոց իջած հյուրանոց-ռեստորաններից։ Հրապարակի փոքր օղակի մեջ արևածաղիկ չրթելով ու թքելով պտտվում, պտտվում են մի բուռ հանգստացողներ։
«Ես սիրում եմ իմ երկիրը» հրապարակի վրա տարածվում ու ամենօր նոսրացող անտառում մեռնում է մոտակա ջիպի բաց լուսամուտից ճայթող երաժշտությունը։

ԼԻԼԻԹ ԳԱԼՍՏՅԱՆ