Սերժ Սարգսյանը վերջապես խոսեց եւ գործեց

Չնայած Երեւանում, Հալաբյան փողոցում ավտոբուսի պայթյունին, որը մինչեւ եղելության բացահայտումը իր վրա էր սեւեռել համարյա բոլորի ուշադրությունը, շաբաթվա սկզբից ի վեր Հայաստանի գլխավոր news-maker-ը, այնուամենայնիվ, նախագահ Սերժ Սարգսյանն է` թե խոսքի, թե գործի առումով:

ՊՆ-ում պաշտոնանկությունները

Ապրիլի 2-5-ին ԼՂՀ եւ Ադրբեջանի միջեւ տեղի ունեցած սահմանային բախումներում ՀՀ քաղաքացիությամբ տասնյակ զինվորականների ու աշխարհազորայինների զոհվելուց հետո, վերջապես, մի համարժեք եւ ճիշտ քայլ կատարվեց Հայաստանում, այն է` պաշտոնանկ արվեցին ՀՀ պաշտպանության փոխնախարար եւ երկու վարչությունների, թե զորքերի պետեր, գեներալական կոչումներով ` Ա. Միրզաբեկյան, Ա. Կարապետյան, Կ. Մուրադյան: Հայտնի է, որ հիշյալ անձինք պաշտոնանկ արվեցին ՀՀ նախագահի հրամանագրերով, բայց առանց պատճառների հստակեցման: Հնարավոր է պատճառը անգործությունը կամ պարտականությունների անպատշաճ կատարումն է եղել, ինչի արդյունքում ապրիլին շուրջ ինը տասնյակ զոհեր եղան հայկական կողմում: Նույնքան հնարավոր է` հիշյալ անձինք պաշտոնանկ են արվել պետական միջոցների յուրացումների կամ վատնումների համար:

ՀՀ ՊՆ ղեկավար կազմում, ԶՈւ գլխավոր շտաբում այնքան զբաղեցրած պաշտոններին չհամապատասխանող անձինք կան, որ եթե երեքի փոխարեն երեսունը կամ երեք հարյուրն էլ պաշտոններից ազատվեն, նույնիսկ արդարադատության առաջ կանգնեցվեն` անգործության կամ հանցագործությունների ամբաստանությամբ, դժվար թե զարմացող գտնվի: Վատ է միայն այն, որ բովանդակ ՊՆ-ում, զինվորների դիակների ետեւում թաքնվող անհամար գեներալների թվում չգտնվեց գոնե մեկը, որ սեփական հրաժարականի դիմում ներկայացներ` ապրիլյան տասնյակ զոհերին ի տես: Նման վարքի համար առանձնակի մտավոր, հոգեւոր ու բարոյական անկման պետք է հասած լինել, ինչը, երեւում է՝ տարածված մի բան է ՀՀ ՊՆ ղեկավար կազմում եւ ոչ միայն:

Վերջապես, ՊՆ-ում գոնե Միհրան Պողոսյանի չափ էթիկա ու ճկունություն չունեն, որ վերահաս պաշտոնանկությունից առաջ իրենք քայլ կատարեն ու հրաժարականի դիմում ներկայացնեն: Գոնե եռյակ պաշտոնանկություններից հետո մնացյալը հետեւություն անեն, եւ մի քանի դիմումներ գրվեն: Չնայած՝ անփառունակ հեռացվելը ՊՆ պաշտոնյաներից շատերի դեպքում երեւի ճակատագրի ավելի ճիշտ տնօրինություն է:

Bloomberg-ին տված հարցազրույցը

Սերժ Սարգսյանն իր նախագահության ութ տարիների ընթացքում երեւի միայն երկու անգամ է այնպիսի հիմնարար ու հեռահար խոսք ասել, որ իրադարձությունների հորձանուտում ուղղակի շրջադարձ է նշանավորել: Մի անգամ՝ ներքաղաքական կյանքում, անցյալ տարվա փետրվարին, երբ ՀՀԿ հավաքում հրապարակավ որակազրկեց եւ քաղաքական հանգստի ուղարկեց Գագիկ Ծառուկյանին: Երկրորդ անգամ՝ արտաքին քաղաքական հարաբերություններում, անցյալ շաբաթավերջին` Bloomberg-ին տված հարցազրույցում:

Երկու դեպքում էլ Սարգսյանին իր խոսքի համար անհնար է արժանին չմատուցել եւ չհարգել, անկախ հանգամանքից, թե ընդհանրապես իբրեւ նախագահ իրեն որքանով ես ընդունում: Bloomberg-ին տված հարցազրույցի սղագրությունը երեւի բոլորն են կարդացել: Այդտեղ ամեն ինչ էր հետաքրքիր, այդ թվում՝ ապրիլի 2-5-ի առնչությամբ գնահատականները, դիտարկումները, մանրամասները:

Բայց, կարծում եմ, հարցազրույցի ծանրության կենտրոնն այլ հատվածում էր, Կազանի փաստաթուղթ կոչված համաձայնագրի բովանդակությունն զգալիորեն գաղտնազերծելու մեջ: Վերջապես, Հայաստանի հասարակությունը պաշտոնական ատյանից լսեց եւ պատկերացրեց, թե ԼՂՀ խնդրի ինչ կարգավորում է դրված սեղանին: ԼՂՀ-ն Ադրբեջանին է վերադարձնում ԼՂԻՄ-ից դուրս գտնվող հինգ շրջաններ, ուր կարող են վերադառնալ եւ բնակություն հաստատել տեղահանված ազերիները (իրականում կվերադառնան, թե ոչ` այլ հարց է), ԼՂՀ-ն նախկին ԼՂԻՄ տարածքում (գուցե ներառյալ Լաչինում եւ Քարվաճառում) օժտվում է հատուկ կարգավիճակով կամ պահպանում է ներկա անկախ կարգավիճակը մինչեւ պարտադիր իրավական ուժ ունեցող հանրաքվեի անցկացումը: Վերջապես, ԼՂՀ-ի եւ վերադարձված ադրբեջանական շրջանների միջեւ տեղակայվում են խաղաղապահներ, որպեսզի բացառվեն նոր բախումները:

Թվում է՝ վերը շարադրված քայլերն ու արդյունքն առանձնապես չեն տարբերվում 1997-98-ին սեղանին եղած ԼՂ խնդրի կարգավորման փուլային կամ փաթեթային տարբերակներից: Եվ չէին էլ կարող տարբերվել ոչ միայն քսան, այլեւ նույնիսկ քառասուն կամ ութսուն տարի հետո: Դրա համար էլ նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի մեծագույն սխալն ու մեղքը Հայաստանի ժողովրդի եւ պատմության առջեւ այն է, որ նա 97-98-ին երկրում չճնշեց պետական հեղաշրջման փորձը, համաձայնություն չտվեց փուլային կամ փաթեթային տարբերակին եւ դրանք չստորագրեց` վերջակետ դնելով ԼՂ խնդրին: Փոխարենը հրաժարվեց նախագահի պաշտոնից եւ երկիրը մատնեց քսանամյա այնպիսի քաղաքական զրկանքների ու տնտեսական վնասների, որ դրանց համեմատ ԼՂ խնդրի կարգավորումը չէր կարող գերադասելի չլինել: Այժմ պարզ դարձավ, որ 15 տարի անց Կազանում կանգնած ենք եղել եւ ներկայում էլ կարծես գտնվում ենք այնտեղ, ուր կանգնած էինք Տեր-Պետրոսյանի հրաժարականի օրերին` միայն ավելի գիտակից ու ամբոխավարությունը թոթափած: Եվ փառք Աստծո:

Ինչ-որ տեղ ճակատագրի հեգնանք է, որ այժմ 97-98-ի փուլային կամ փաթեթային լուծումներին դեմ հանդես եկած անձանցից մեկը` Սերժ Սարգսյանն է կանգնած դրանցից շատ չտարբերվող փաստաթուղթ ստորագրելու հրամայականի առջեւ: Անձնական դրամայի առումով դա հետաքրքիր է, բայց էականը, ի վերջո, համաձայնագրի ստորագրումն է: Թե Ալիեւն ինչու չի համաձայնել Կազանի համաձայնագրին, բազմաթիվ ենթադրություններ կարելի է անել, բայց որքան նավթի գներն իջնեն, այնքան գիտակցությունն ու իրականությունը նրան կհարկադրեն համաձայնել եւ փաստաթուղթն ստորագրել: Ափսոս միայն, որ Ալիեւի բթամտության թե արկածախնդրության երեսից նաեւ հայեր են զոհվում:

Ռուսաստանը կարող է լինել ցանկացած կողմում

Երկրորդ ուշագրավ բացահայտումը Bloomberg-ին տված հարցազրույցում Սերժ Սարգսյանի դիտարկումներն են Ռուսաստանի առնչությամբ եւ հեղափոխական ֆրազը, թե ինչու Ռուսաստանը կխուսափի լայնամասշտաբ բախումից: «Մենք` ռազմավարական դաշնակից, Ադրբեջանը` ռազմավարական գործընկեր: Այսպես նրանք պահպանում են հավասարակշռությունը: Եվ եւ Հայաստանում կա որոշակի հասարակական դժգոհություն, եւ Ադրբեջանում կա որոշակի հասարակական դժգոհություն: Բայց եթե նրանք կողմ դարձան, երկու երկրներից մեկում դժգոհությունը շատ-շատ ավելի մեծ է լինելու, իսկ դա նրանց պետք չէ»:

Ասել է թե` որքան հավանականություն կա, որ լայնամասշտաբ պատերազմի պարագայում Ռուսաստանը հայտնվի Հայաստանի կողմում, նույնքան էլ հավանականություն կա, որ հայտնվի Ադրբեջանի կողմում: Այդքանը աշխարհի առջեւ բարձրաձայնում է Հայաստանի նախագահը, դա նշանակում է ուղղակի ապահարզան Ռուսաստանից: Վերջապես… 150 տարի Հայաստանին ու հայ ժողովրդին պատճառած անհաշվելի վնասներից հետո այս երկրում իրերն ու Ռուսաստանի քայլերն իրենց անունով կոչեցին:

Իհարկե, իրականում դժվար թե լայնամասշտաբ պատերազմ լինի, եւ դժվար թե Ռուսաստանը կողմ դառնա, բայց, ինչպես 2000 տարի առաջ Հուլիոս Կեսարն է ասել, «Ավելի էական է Հռոմի ոգու սահմաններն ընդարձակելը, քան Հռոմեական կայսրության սահմանները»: Սերժ Սարգսյանը, դժվար թե պատահաբար, ընդարձակեց Ռուսաստանից անկախության սահմանը: Իսկ որքան մտավոր ու հոգեւոր առումով անկախ եւ հեռու լինենք Ռուսաստանից, այնքան քաղաքակիրթ մարդկությանն ինտեգրվելու մեծ շանս կունենանք` իհարկե, առանց շտապողականության ու ցնցումների, բայցեւ առանց «սեպտեմբեր 3»-յան salto mortale շարժումների:

Լուսինե ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ