Ադրբեջանը քեզ հետ չի խոսում, խոսում է ռուսի հետ, որովհետեւ դու իշխանություն չունես

Երեկ թուրքը փորձել է մտնել Տեղ գյուղ: Նախօրեին դիրքավորվել է Գորիս-Կապան ճանապարհին, ավելի վաղ՝ Սոթքի հանքում: Մենք ասում ենք՝ սա մերն է, իսկ թշնամին ասում է՝ սա երբեք քոնը չի եղել: Հայ պաշտոնական էլիտան այս երկխոսությանը չի մասնակցում եւ իր քաղաքացուն ոչինչ չի բացատրում, իսկ քաղաքացին ստիպված է իր համար նոր ու անհասկանալի տերմիններ յուրացնել՝ դեմարկացիա, դելիմիտացիա: 

«Թինկ Թանկ Արմենիա» վերլուծական ՀԿ նախագահ Հակոբ Մարտիրոսյանը 14 տարի Կադաստրի կոմիտեի գրանցման վարչության պետն է եղել, ապա  3 տարի՝ Կադաստրի՝ մարզերի միավորված ստորաբաժանման ղեկավարը։ Նա վստահեցնում է, որ Սոդքում ու Սյունիքում տեղի ունեցող գործընթացների հիմքը պետք է փնտրել ոչ թե նոյեմբերի 9-ին ստորագրված եռակողմ փաստաթղթում, այլ այն իրավական ակտերում, որոնք ընդունվել են Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո՝ 1947-1948 թթ․, եւ որոնցով որոշվել են խորհրդային հանրապետությունների սահմանները: «Այսօր թուրքերը խոսում են ոչ թե դելիմիտացիայի, այսինքն՝ սահմանների ճշտման, ապա հաստատման, այլ արդեն եղածը հետ բերելու մասին: Եթե թուրքի սահմանն այդ փաստաթղթերով ընդհուպ հասնում էր մինչեւ Գորիս քաղաքը, նա դա է ուզում, նա ասում է՝ այն սահմանը, որն իր անկախության ձեռքբերման պահին ՄԱԿ-ի ռեզոլյուցիայով որոշված էր, դա եմ ուզում, այն, որն ունեցել է ԽՍՀՄ կազմում 1947-1948 թվերին: Սոթքում, Գորիսի մոտ տեղի ունեցող գործընթացների հիմքն այնտեղ է, ոչ թե նոյեմբերի 9-ին ստորագրված փաստաթղթում: Հիմա գալիս  են, GPS տիեզերական արբանյակային համակարգով «խփում» են, տալիս է այդ տվյալները»,- ասում է Մարտիրոսյանը: Նա մասնագիտությամբ միջազգայնագետ է: Կարծում է, որ մեզ համար որքան էլ ցավոտ է այս ամենը լսելը, օբյեկտիվ ճշմարտությունը չի կարելի թաքցնել: 

- Պարոն Մարտիրոսյան, ինչպե՞ս է GPS-ով սահմանազատում արվում, այսօրվա քարտեզներից էլ որտե՞ղ կարող են անցանկալի տարբերություններ լինել, որտեղի՞ց սպասենք հերթական տհաճ անակնկալը:   

- Չեմ կարող ասել, բայց կարելի է այսօրվա քարտեզը համեմատել 1948 թվականի քարտեզների հետ, եւ շեղումներն անմիջապես կերեւան: Նախկինում մենք նում էինք ապակու վրա, լույսը հետեւից գցում էինք, տարբերությունները երեւում են: Այլ կերպ ասած՝ մենք հիմա հիմք ենք ընդունում 1948 թվականի քարտեզը: 47-48 թթ․ կոորդինատային համակարգի համապատասխան էլ արվում է սահմանազատումը: Այսինքն՝ վերցնում են ամենավերջին դեմարկացիայի տվյալները, որոնք հենց այդ ժամանակ են կատարվել, եւ համակարգը որոշում է ճիշտ տեղադիրքը: Հետեւապես, մի զարմացեք, որ Սոթքը եկել-մտել էր մեզ մոտ, քանի որ նախկինում այն եղել է Ադրբեջանի սահմանների մեջ:  

- Այդ դեպքում ինչո՞ւ ենք հանքը մենք օգտագործել:

- Որովհետեւ հանքօգտագործման 2 ճանապարհ կա՝ բաց եւ խորքային: Մենք դա օգտագործել ենք խորքային տարբերակով, չենք թողել, որ հողը քանդվի, տակից հանքը կտրել, հանել են: Արդեն ավելի ուշ մեր ազատագրված տարածքների այդ հատվածում բաց եղանակով է հանքարդյունաբերություն արվել: Այսպես ասեմ՝ այդ հանքի 55 տոկոսը մերն է, 45 տոկոսը՝ նրանցը: Այդպիսի վիճելի տարածքներ մենք շատ ունենք, դրանից է պետք վախենալ: 

- Արդյոք մենք իրավունք ձեռք չե՞նք բերել այս տարիների ընթացքում: 

- «Ձեռքբերման վաղեմություն» հասկացությունը քաղաքացիաիրավական կատեգորիա է, նման հասկացություն միջազգային իրավունքում չկա: Կա ճանաչված սահման, երբ որ սովետմիությունը քանդվեց, պոստսովետական երկրների սահմանները ճանաչվեցին մինչեւ քանդվելը եղած սահմաններով: Առհասարակ, ադրբեջանցիներն այն աստիճան ապուշ չեն, ինչպես մենք ենք պատկերացնում: 

- Կարծում եմ՝ նրանք ունեն փող, վճարում են գիտնականներին եւ կարողանում են արագ ու ճիշտ ելքեր տեսնել: 

- Վերջ: Մենք ունենք գիտնականներ, որոնք առանց փողի կարող էին այս հարցերն առաջ տանել, բայց գիտությունը փչացրին: Վերնիսաժում խոսեցնում ես, քթներից ինտելեկտը թափվում է՝ ֆիզիկոս է, մաթեմատիկոս է,  գիտնական է: Ես չեմ պատկերացնում, թե այս խառնիճաղանջ ժամանակներում ինչպես պետք է հետ բերենք մեր կորուստները: 

- Իսկ ի՞նչ է կատարվում Գորիս-Կապան ճանապարհահատվածի հետ: Փաստորեն, դա է՞լ ենք տալիս: Դեմարկացիա ասվածը՝ սահմանազատումը, ո՞վ է արել, ինչպե՞ս են արել: 

- «Դելիմիտացիա» հասկացություն կա, որն արվում է դեմարկացիայից առաջ, երբ պարտադիր երկու պետությունների ներկայացուցիչների կողմից ճշտվում են սահմանները՝ փոխադարձ համաձայնությամբ: Վերջնական ճշտումից հետո ստորագրվում է փաստաթուղթ՝ որ սա իմ սահմանն է, սա՝ քոնը: Այսինքն, կատարվում է դեմարկացիա: Այսօր ո՛չ դելիմիտացիայի, ո՛չ դեմարկացիայի խնդիր չկա: Թուրքն ասում է՝ մեզ դեմարկացիա կամ դելիմիտացիա պետք չէ, սա ճանաչված սահման է: Նրանք մեզ չեն ասում՝ մի քիչ էս կողմ կամ մի քիչ էն կողմ դիր: Ասում են՝ երբ նրանք եկել են Սոթք, նույնիսկ ասել են՝ էս 10 մետրն է վիճելի տարածքը, խնդիր չկա, մենք հետ կգնանք, ակնարկել են, որ էս ահռելի տարածքը տվել եք, մնացել է այս 10 մե՞տրը: Հիմա նույնն իրենք անում են Սյունիքում: 

- Լավ, ասում եք՝ 2 երկրների ներկայացուցիչների միջեւ, բա մեր ներկայացուցիչները չկա՞ն, չե՞ն մասնակցում այս գործընթացին: Որտեղ ուզում են, կանգնո՞ւմ են: 

- Ոչ: Իրենք հին կոորդինատը վերածում են GPS-ով նոր կոորդինատի ու կանգնում են: Դելիմիտացիայի գործընթաց փաստացի չկա: 

- Բա մեր կողմն ի՞նչ է անում, չի՞ խոսում հետները: 

- Բայց մեր կողմն ի՞նչ է անում, որ սա անի: Մեր կողմը 5 շրջան առանց կրակոցի, շվացնելով տալիս է, առանց իր ռազմագերու, անհետ կորածի հարցը լուծելու, դուք զարմացել եք սրա՞ վրա: Ինչի մենք արտաքին քաղաքականությո՞ւն ունենք: Ինչ անում է, մինչեւ այսօր ռուսն է անում, իսկ վարչապետը մինչեւ այսօր սելֆի է անում: Ինչի՞ վրա եք Դուք զարմացել:   

- Այդ դեպքում ի՞նչ կապ ունի այսօրվա իրավիճակը՝ Հայաստանի սահմաններին ամսի 9-ին ստորագրված եռակողմ հայտարարության հետ: 

- Ոչ մի կապ: Ադրբեջանը քեզ հետ չի խոսում, է, ինքը խոսում է ռուսի հետ: Այս ֆոնի վրա եթե մենք Արծվաշենի հարցը բարձրացնեինք, հարցեր չէին առաջանա: Բայց մենք դա էլ չենք անում: Այդ նույն կոորդինատային համակարգով մեր տարածքը ոչ թե 28  հազար էր, այլ՝ 32, բայց մենք դա չենք ճշգրտել: Ես համոզված եմ, որ մենք ունենալու ենք խնդիր նաեւ Թուրքիայի հետ, Արազի ափով: Արազի ջուրը լվանում է՝ ափը տանում է, ու մեր սահմանը դեպի ներս է գալիս, մենք հող ենք կորցնում: Իրենք էլ ասում են՝ ձեր սահմանը ջուրն է: Այս հարցը վաղուց է բարձրաձայնվել, սակայն՝ անօգուտ: Կարծում եմ՝ այս կառավարությունը չի էլ կարողանալու նման հարցեր լուծել, այնպես ջախջախված է պետական համակարգը: