Այս ամենն ափալ-թափալի պատմություն է

Գույքահարկի չափը պետք է վերանայվեր, բայց՝ խելամիտ ձեւով, մինչդեռ այսօրվա օրենքն անհասկանալի է ու քաղաքացու համար ոչ դյուրամարս․ սա Հայաստանի կադաստրի հիմնադիր Մանուկ Վարդանյանի կարծիքն է, որը 1997-2009 թթ․ ղեկավարել է պետական այս հիմնարկը: Այն նախ գույքի միացյալ կադաստրի վարչություն էր կոչվում, իսկ 1999 թվականից՝ անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտե: 

Մանուկ Վարդանյանին խնդրեցինք նոր օրենքի մասին իր կարծիքը ներկայացնել։ Նա ասաց, որ խորությամբ չի ուսումնասիրել նոր օրենքը: «Կարծում եմ, որ գույքահարկին պետք էր անդրադառնալ, բայց մի քիչ ավելի նորմալ, ծրագրավորված քայլերով: Գույքի գնահատումը պետք էր ավելի պարզունակ դարձնել, որ մարդու համար հասկանալի լիներ, թե շուկայական արժեքն ինչն է: Ասենք՝ երեք ցուցանիշ գրեցիք, ինչ-որ բազային արժեքով բազմապատկեցիք իրար, ստացաք «իքս» թիվը: Կամ՝ կա երկրորդ տարբերակը․ շուկայական գնի որոշում ըստ պայմանագրային արժեքի: Վերցնում են գույքի պայմանագրերը, ինչ որ եղել են, եւ ըստ դրա որոշում: Բայց պայմանագրային արժեքներով շուկայական գին որոշելիս հին շենքերի պայմանագրային արժեքները չես կարող հիմք ընդունել: Բա դրանց հետ ի՞նչ ենք անելու: Պետք է մեթոդիկան օրենքում գրված լինի ու հստակ լինի: Մնացածը քաղաքական որոշում է, թե ինչպիսի գրադացիա ու ինչ գույքահարկ սահմանել»: 

- Իսկ արտակարգ դրության պայմաններում այսչափ արագ կարելի՞ էր մտցնել այս օրենքը, որը վերաբերում է ՀՀ բոլոր բնակիչներին: 

- Ես չեմ կարող ասել, որ ժամանակահատվածը ճիշտ է ընտրված: Գուցեեւ պարտավորություն ունեն ինչ-ինչ կառույցների դեմ, ավելի ազնիվ կլիներ ասել այդ մասին, եթե կա նման բան: 

- Մի խոսքով, Ձեր կարծիքով էլ սրա ժամանակը չէր: 

- Մի հետաքրքիր բան ասեմ, որ ինձ հետ է կատարվել: Ես նայել եմ կադաստրի կայքի միջոցով իմ ծանոթի գույքի համար գույքահարկի չափը ու  տեսել, որ երեք տարում այն 80-82 հազարից իջել է մինչեւ 40-41 հազար: Ինչպե՞ս կարող էր երեք տարում այդ տան գույքահարկն այսքան իջնել: Գուցե, սա եզակի դեպք է: ՀՆարավոր է, որ եթե մեկը նստի, տարբեր գոտիներում մի 1000 հատ գույք գնահատի, կարող է շատ այսպիսի դեպքեր գտնել: Կարծում եմ, ամեն ինչ չէ, որ լավ են արել, նորմալ հաշվարկ չեն արել, ափալ-թափալի պատմություն է: Բոլորը խոսում են Մոնումենտի մասին: Էդ Մոնումենտում թող լինի 100 հատ բնակարան՝ առանձին գոտու մեջ գցեք, առանձին գույքահարկ որոշեք: Մի բան էլ՝ հիմա զուգահեռաբար գործելու է ապօրինի գույքի բռնագանձման օրենքը: Պատկերացրեք, եթե հիմա վերցրեցին այդ գույքը որպես ապօրինի ձեռք բերված, ո՞վ է գալու դա գնի ու դրա վրա էլ տարեկան ահռելի գույքահարկ վճարի: Այդ գույքի հետ ի՞նչ է լինելու: 

- Ձեզ բավարարե՞ց օրենքի շուրջ տեղի ունեցած քննարկումը: 

- Բոլորը բնակարաններից էին խոսում: Հին օրենքով «գործակից» հասկացությունը կար: Բնակարանի համար գործակիցը «մեկ» էր,  հասարակական նշանակության գույքի համար՝ բազային արժեքից 30 տոկոս բարձր, արտադրականի՝ մինուս 30 տոկոս բազային արժեքից, գյուղատնտեսական արտադրականների կադաստրային արժեքն ավելի ցածր էր: Հիմա հասարակական, արտադրական նշանակության օբյեկտներից ձեն-ձուն չի գալիս: Պատկերացնո՞ւմ եք, միանգամից բիզնեսին ինչ կարող է լինել՝ սրճարաններ, օֆիսներ, արտադրական տարածքներ, դրանք ի՞նչ են անելու: Հաշվարկե՞լ են, թե վարձակալները, սեփականատերերն ինչ գույքահարկ են վճարելու: 

- Ձեզ հետ քննարկում եղե՞լ է:

- Երբ որ այս օրենքը պատրաստում էին, միայն Սարհատ Պետրոսյանն ինձ հետ խորհրդակցեց: Ես էլ հուշեցի մի տերմին, եւ ինքը դա օգտագործեց՝ գույքը պետք է գնահատել ճիշտ, որովհետեւ ճիշտ արժեք ունեցող գույքը սեփականատերն օգտագործում է, ասենք, հիպոթեք ձեռք բերելու համար, ասենք, բնակարանը նորոգելիս, իրավաբանական անձի գործունեության մեջ ներդրում անելիս, այլ գործարքներում: Բայց պետք է լինի պետականորեն ընդունված մեթոդիկա: Ընդունված ստանդարտ կա ամբողջ աշխարհում՝ կադաստրային արժեքը պետք է շուկայականի 70-80 տոկոսը կազմի: Սա խելամիտ գնահատում է, որովհետեւ ես օգտագործում եմ դա նաեւ իմ այլ խնդիրները լուծելու ժամանակ: Բայց ես չգիտեմ, թե ինչ կարգով, ինչպես են գնահատել շուկայական մոտարկված արժեքը՝ մեթոդիկայո՞վ, թե՞ պայմանագրերում նշված գներով: Եթե որպես շուկայական նշել են պայմանագրային արժեքները, դա էլ է տարբերակ, բայց դա չեղավ, որ էսօրվա գործող ռեալ արժեքին մոտեցան, որովհետեւ ես վստահ չեմ, որ բոլոր գործարքների մեջ պայմանագրային արժեքը ճիշտ է գրված: Ես չեմ կարծում, որ անշարժ գույքի շուկան այնքան է զարգացած, որ, հիմնվելով պայմանագրերում նշված արժեքների վրա, հարկի չափ որոշեն: Նույնիսկ հարկայինը, ասենք, կառուցապատողների պայմանագրերը նայելով, միշտ կասկածում է դրանցում նշված գներին, եւ կարող է, ասենք, երեք տարի անց այդ արժեքները փոխվեն, այդ դեպքում դրույքաչափերն ի՞նչ կլինեն: 

- Գույքահարկը շուկայական արժեքին մոտեցնելը ճի՞շտ է, դա իրո՞ք այսօր անհրաժեշտություն էր, ինչպես ներկայացվեց: 

- Այո, բայց այլ բան է գույքի ճիշտ գնահատումը, այլ բան է այդ ճիշտ գնահատված արժեքից հարկում իրականացնելը: Հարկումը քաղաքական կատեգորիա է՝ որոշել, թե, ելնելով սոցիալական վիճակից, ինչ դրույքաչափերով հաշվել: 

- Այսինքն, Դուք գտնում եք, որ սոցիալական վիճակը հաշվի առնելը ճիշտ է: 

- Անպայման, որովհետեւ իմ վիճակը լավ է, ես բնակարան եմ ստեղծել, բայց վաղը ես չկամ, կամ իմ վիճակը վատ է, իմ երեխաներն ու թոռները պետք է կրակը չընկնեն իմ բնակարանի պատճառով: Կամ՝ էդ որ հեշտ ասում են՝ վաճառեք, գնացեք, իսկ գնորդը կա՞: Որտե՞ղ են այն գնորդները, որ պետք է գան, թանկանոց գույքը ձեռք բերեն ու ամեն ամիս էլ ահռելի գույքահարկ համաձայնեն մուծել: 

- Ինչպե՞ս է գնահատվելու գույքը, առաջ ինչպե՞ս էր արվում, հաճա՞խ էիք վերանայում կադաստրային արժեքը, գույքահարկը: 

- Ամեն տարի պետք է մոնիտորինգ անեն: Ես ամեն տարի տանում էի կառավարություն, որոշում էինք հանում, բազային արժեքները թողնում էի նույնը, իսկ գոտիները քչացնում, շատացնում էինք կամ թողնում էինք անփոփոխ: Հիմա ոնց որ 20-22 գոտի են սարքել: Բայց ես չգիտեմ, թե արդյոք նման մոնիտորինգների համար իրենք ունե՞ն ուժեր: