Եթե այսօրվա տեմպը պահպանվի, ապա կարող է, մեկ տարի շարունակվի հիվանդությունը. Դավիթ Սահակյան

Ֆիզմաթ գիտությունների դոկտոր, Ա. Ալիխանյանի անվան ազգային գիտական լաբորատորիայի տեսական ֆիզիկայի բաժանմունքի առաջատար գիտաշխատող, բարդ համակարգերի մասնագետ Դավիթ Սահակյանը զբաղվում է վիրուսների էվոլյուցիայի մաթեմատիկական տեսությամբ և այս ոլորտում ճանաչված մասնագետներից է: Նա իր դիտարկումներն ունի կորոնավիրուսի համավարակի տարածման ներկայիս պատկերի շուրջ, իր կանխատեսումներն ու իր մոդելը: Նա վստահ է, եթե ամբողջությամբ ընդունեին իր խորհուրդները, որոնք պարբերաբար տրամադրում է կառավարությանը, ապա Հայաստանը ապրիլի կեսերին արդեն կանգնեցրած կլիներ համավարակը: Մեզ հետ զրույցում Դավիթ Սահակյանը մանրամասնեց իր տեսակետները:   

 - Եթե ընդամենը 25 տոկոս խստացնեին կարանտինը, համաճարակը վերանում էր: Ցավոք, ռեժիմը թուլացրեցին, բնակչությունը ոգևորվեց, շատերը թքած ունեն կարանտինի վրա: Իսկ հիմա շատ վատ ստատիստիկա է, նորից թվերը աճում են: Գիտեք, պետք չէ հեծանիվ հորինել, այլ պետք է ընդօրինակել այլ երկրների հաջողակ փորձը: Թայվանը, օրինակ, լավագույնս պաշտպանվեց վարակից: Տասնյակ հազարավոր մարդիկ այնտեղ եկան Չինաստանից, բայց մի քանի տասնյակ հիվանդ ունեն, թվերը չեն աճում: Թայվանական կառավարությունը հավաքեց երկրի ինտելեկտուալ էլիտան լավագույն ձեւով պայքարելու համար համաճարակի դեմ: Ես կառավարությանը բազմաթիվ նամակներ եմ գրել, կոչ անելով վերցնել նաև Ավստրիայի փորձը: Ավստրիան լավագույնն է Եվրոպայում պաշտպանվում կորոնավիրուսից: Ինչո՞ւ:  Նրանք ունեն բարդ համակարգրերի Եվրոպայի լավագույն ինստիտուտը, որտեղ ես հոկտեմբերին դասախոսություն եմ կարդացել: Նրանք զբաղվում են էկոնիմիկայի, քաղաքականության մոդելավորմամբ, մինչև ցանցերի տեսություն ու համաճարակներ: Կառավարությունը թե լավ ֆինսավորում է նրանց, թե կոնսուլտացիաներ է ստանում: Ավստրիական կառավարությունը այդ ինստիտուտի խորհուրդներով շարժվելով, մաքսիմալ արդյունքի հասավ: Հիվանդների տոկոսային աճի տեմպը Հայաստանից 10 անգամ պակաս է: 

 - Թվերի աճը, որ մենք ունենք, քաղաքացիների թեստավորման արդյունքն է, իսկ թեստավորումը քիչ է արվում: Ինչպե՞ս կարելի է այս թվերի հիման վրա ստանալ քիչ թե շատ ռեալ պատկեր: 

 - Իմ մոդելով ստացվում է, որ այսօրվա դրությամբ մենք մոտ 500-1000 չբացահայտված հիվանդ ունենք: Եթե համաճարակը դանդաղ է զարգանում, դա հեշտ կարելի է գնահատել: Վերցնում ենք մեկ օրում բացահայտված հիվանդների թիվը, բազմապատկում ենք 7-ով, կամ 14-ով, ու մոտավորապես ստանում ենք չբացահայտված հիվանդների իրական թվերը: Իսկ եթե համաճարակը արագ է աճում, ապա կարող է եւս  5-10 անգամ ավելի շատ լինեն չբացահայտված հիվանդները, օրինակ, ԱՄՆ-ում,  մի քիչ պակաս ԱՄՆ-ից՝  Ռուսաստանում:

  - Ձեր կանխատեսմամբ Հայաստանում հիվանդության գագաթը ե՞րբ կլինի: 

 - Ցավոք, նոր բան չեմ կարող ասել: Եթե այսօրվա տեմպը պահպանվի, ապա կարող է, մեկ տարի շարունակվի հիվանդությունը: Պետք չէր կարանտինը թուլացնել: Մեկ ամիս էլ կոշտ պահեինք, տղամարդու նման, ինչպես Թբիլիսին պահեց, ապրիլի վերջին ազատվելու էինք: 
Կառավարությունը լավ ծրագիր է արել՝ հեռախոսներով շփումները բացահայտելը: Արդեն այդ կերպ ահագին հիվանդների են գտել: Սա շատ էֆեկտիվ կարող էր լինել, եթե 75-ից 80 տոկոս բնակչությունը օգտվեր այդ հավելվածներով: Սա Բերկլի համալսարանի գնահատականներն են: Ես անգամ կառավարությանը կոչ կանեի, որ այս փողերով, որ բաժանում է բնակչությանը, ամենաէժան սմարթֆոնները գներ ու բաժաներ նրանց, ովքեր չունեն: Սա շատ արդյունավետ ձևով կարող էր կանգնեցներ կարատնինը: Որովհետև հայերս կարանտինի չենք ենթարկվում, և սա գոնե երկրորդ սխեման կլիներ համաճարակը կանգնեցնելու: Սա ավելի էժան կնստի, քան ամբողջ երկրի մի քանի ամսվա (տնտեսական, հոգեբանական) ագոնիան: Միգուցե պետք է կազմակերպել ուսանողական ջոկատների պարեկություն, որ քաղաքացիները գոնե սոցիալական հեռավորություն պահեն: 

 - Ինչո՞ւ այդ դեպքում ԱՄՆ-ն, որը գերզարգացած երկիր է, թե տեխնոլոգիաների, թե ֆինանսական կարողության առումով, կամ Ֆրանսիան, չեն կարողանում պայքարել վիրուսի դեմ: 

- Դա կախված է երկրներում վոլոնտյորների՝ կամավորների թվաքանակից: Եթե երկրում կա քիչ, թե շատ զարգացած բժշկություն, ապա երկրի պաշտպանողունակությունը կամավորների թվով է որոշվում: Դուք հիշեք, ապրիլյան պատերազմում 100 հազարավոր մարդ կամավոր էր գրվել ու գնում էր: Չեմ կարծում, թե մեր բարեկամական Ֆրանսիան կարող է պարծենալ վոլոնտերների նման մեծ տեսակարար թվերով: ԱՄՆ-ում մահվան դեպքերի առումով մի քիչ ավելի լավ էր վիճակը, որովհետև լավ իրավիճակ է հայրենասիության տեսանկյունից: Գնալ-հիվանդանոցում աշխատելը նույնն է, թե մեկնես պատերազմ: Ես կառաջարկեի կառավարությանը կորոնավիրուսի դեմ պայքարող բուժաշխատողներին ու վոլոնտերներին  պատերազմի վետերանների բոլոր իրավունքները տալ: Հասարակությունը կարող է պաշտպանվել վտանգներից ալտրուիստական մասսայի առկայության դեպքում: Սա բիոլոգիական տերմին է: Եթե կան մարդիկ, պատրաստ են անկեղծորեն կյանքը զոհել հանուն երկրի, ուրեմն, երկիրը պաշտպանված է թշնամուց, լինի դա ագրեսոր թե վիրուս: Ժամանակակից սուպեր-ազատական դաստիարակություն ստացած եվրոպացիներից հազարից մեկը կարող է մտածել հանուն հասարակության կյանքը տալու մասին:  Գերմանացին, թերեւս, պատրաստ է դրան,  և այդ պատճառով այնտեղ մահերի թիվը 3-4 անգամ պակաս է, քան հարևան երկրներում: 

- Հայաստանու՞մ այս իմաստով ինչ իրավիճակ է:

- Մեզ մոտ հասարակությունը լավ է նայում իր հիվանդներին: Եթե Ադրբեջանում իրենց հիվանդներին նկուղներում են պահում, ապա մեզ մոտ 5-աստղանի հյուրանոցներ են հատկացնում: Հասարակությունը տեսնում է, որ երկիրն իր մասին մտածում է: Օրինակ, իմ պատանի կոլեգաներից Արևշատյան Անին կամավոր էր աշխատում, որ օգնի իր երկրին: Ինչ խոսք, որ արևմտյան  ազատական արժեքների տեսանկյունից լիովին նոնսենս է, երբ մոդելային արտաքինի  ու լավ աշխատանքի տեր աղջիկն իր կյանքը վտանգում է անծանոթների համար:  

 -  Մարդիկ նեղվում են, որ չկա տրանսպորտ, չեն կարողանում տեղաշարժվել, անգամ գործի գնալ:  

-Դա ամենախելացի քայլերից էր: Ես գրել էի այդ մասին հենց սկզբում կառավարությանը, ու մի քանի շաբաթ ուշացումով, բայց մտցրեցին: Փակ տարածքում վարակն ավելի արագ է տարածվում: Երթուղայինները ժողովրդի համար նույն գազային կամերաներն էին դառնալու: Կառավարությունը պետք է հասկանա, թե այս պահին արդյունաբերության որ ճյուղերը կարող են աշխատել, ու դրանց վրա լրացուցիչ հարկ է պետք դնել, որ պահեն հասարակության չաշխատող խմբերը, որ նրանք կարողանան գոյատեւել, բայց ոչ մի դեպքում առայժմ չի կարելի ոչ մետրոն, ոչ տրանսպորտը աշխատացնել: 

  - Պարոն Սահակյան, վերջերս բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարարությունը դրամաշնորհներ բաժանեց՝ 2 մլն, 3, 10 մլն կորոնավիրուսի հետևանքների դեմ պայքարելու համար: Դուք ի՞նչ կարծիքի եք այդ մրցույթի մասին: 

- Այդ նախարարությունը չունի նման մրցույթներ կազմակերպելու փորձ: Ես էլ եմ մասնակցել, բայց անգամ զրոյական փուլով չանցա, ու դա ինձ համար զավեշտալի էր: Ես իմ աշխատանքները շարունակում եմ, կոնտակտներ պահելով տարբեր երկրների առաջատար էքսպերտների հետ, ունեմ դրսից ֆինանսավորում: Իսկ նախարար Արշակյանին, որը շնորհալից անձնավորություն է, բայց դեռ գիտական փորձաքննությունների լուրջ փորձ չունի, խորհուրդ կտայի դիմել կրթության նախարարությանը, ավելի ստույգ՝ ԿԳՍՄ Գիտական պետական կոմիտեին, որը բարձր մակարդակով է կազմակերպում փորձաքննությունները: Կամ էլ աշխատանքի վերցնել Վարդան Սահակյանին: Նա այդ կոմիտեի նախագահի տեղակալն էր, բայց ինձ անհայտ պատճառով հեռացավ պաշտոնից: Նա լավ մենեջեր էր, և  ժամանակին  կազմակերպում էր գիտպետկոմի փորձաքննությունները: