Բաքվի հայկական եկեղեցին պետք է դառնա գործող

Բաքվի հայկական եկեղեցին պետք է դառնա գործող

Սեպտեմբերի 9-ին, Մայր Աթոռում մեկնարկեց «Միջազգային կրոնական ազատություն և խաղաղություն» խորագրով երկօրյա միջազգային համաժողովը: Դատելով Մայր Աթոռի տարածած մամուլի հաղորդագրություններից եւ «Շողակաթ» հեռուստաընկերության ռեպորտաժներից, համաժողովը բավական ներկայացուցչական էր եւ թեմատիկ առումով բավականին տարողունակ ու հետաքրքիր։ 

Ինչպես եւ կարելի էր սպասել, համաժողովի բացման բավականին ծավալուն խոսքով հանդես եկավ Գարեգին 2-րդ Ամենայն Հայոց կաթողիկոսը։ Նա ներկայացրեց ազատության եւ խաղաղության քրիստոնեական ընդհանուր կոնցեպտները, ազատության կոնցեպտի դրսեւորումը դիտարկելով որպես Բարձրյալի եւ մարդու կամքի ներդաշնակեցում, միաժամանակ նաեւ նշելով, որ անկախ այն հանգամանքից, թե ազատությունը ինչ հիմքերի վրա է կառուցված՝ կրոնական, թե անկրոն, այնուհանդերձ, պետք է անվիճարկելիորեն կոչված լինեն ծառայելու մարդկանց ներդաշնակ ու խաղաղ համակեցության ապահովմանը, իսկ խաղաղության սահմանումը տալու համար մեջբերելով Վազգեն Ա Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի հետեւյալ խոսքերը․ 

«Ամեն բանի մասին կարելի է տարակարծիք լինել և վիճել. խաղաղության հրամայականը, սակայն, վեր պետք է լինի ամեն վեճից և դառնա բոլորի համար մտածելու և գործելու գերագույն կանոն։ Մեր՝ հոգևորականներիս առաքելությունը պետք է լինի մեր հոգու բոլոր ուժերով աղոթել Աստծուն և չտկարացող եռանդով գործել՝ բարոյական ուժը առավել ու առավել հզորացնելու ուղղությամբ, որպեսզի ազգությունների ու պետությունների միջև ստեղծվեն խաղաղարար հարաբերություններ բոլոր տեսակի հարցերի լուծման ճանապարհի վրա»։  Ըստկաթողիկոսի, կյանքի առաջընթացն ու երջանկությունը, խաղաղության մեջ է։ Խաղաղության մեջ է նաև հույսը գալիքի: Անդրադառնալով նաեւ զուտ քրիստոնյաների խաղաղարարության կոչմանը, նա նշեց, որ խաղաղության կոչելն ու խաղաղություն հաստատելը քրիտստոնյայի համար դեռեւս Քրիստոսի կողմից տրված պատգամ է։ Հատկանշական է հատկապես այն, որ Գարեգին 2-րդն անդրադարձել էր իր խոսքում անարդար պարտադրված խաղաղությանը, որը, ըստ նրա, բարիքի փոխարեն ցավ ու տառապանք է ծնում, ատելություն ու թշնամանք բերում մարդկային կյանքում։ Դատելով կաթողիկոսի խոսքից, կարելի է եզրակացնել, որ համաժողովի իրականացման առանցքային դերակատարներից է եղել արքեպիսկոպոս Վիգեն Այքազյանը, ով ոչ միայն համաժողովի նախաձեռնող Մայր աթոռի գրասենյակներից մեկի ղեկավարն է, այլ նաեւ բավական ազդեցիկ եկեղեցական: Իսկ ընթերցողը նրան կհիշի նրանով, որ այս բարձրաստիճան կղերականի գործուն ջանքերի շնորհիվ Ռուսաստանի Պետդումայի ադրբեջանամետ պատգամավոր, «Родина» կուսակցության ղեկավար Ալեքսեյ Ժուրավլյովը ներողություն խնդրեց՝ Շուշիի Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցու (Կանաչ Ժամ) պատկանելության վերաբերյալ իր հայտարարությունների համար։

Հիշեցնենք, որ Ժուրավլյովն այս տարվա ապրիլին հայտարարել էր, որ Արցախի Շուշիի հայկական Կանաչ ժամը ռուսական է, ապա կրկնելով ադրբեջանական պետական քարոզչության հայտնի թեզը, ասել էր, որ «Շուշիում ռուս ուղղափառ եկեղեցու հայկականացումը Հայաստանում ռուսաֆոբիայի դրսևորում է»: Սակայն այն բանից հետո, երբ Վիգեն արքեպիսկոպոսն անդրադարձել էր այդ հայտարարությանը, հիմնավորապես ներկայացնելով վերջինիս սխալը, պատգամավորը պաշտոնական նամակով պատասխանել էր․ ընդունելով իր սխալն ու ներողություն խնդրելով: 

Ինչպես եւ կարելի էր սպասել, համաժողովի ընթացքում առանձնակի կարեւորություն ստացավ Արցախյան 44-օրյա պատերազմի հետեւանքով ադրբեջանական կողմի վերահսկողության տակ հայտնված հայկական կրոնական եւ մշակութային ժառանգության պահպանման եւ փրկության հարցը, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Ադրբեջանը Արցախյան հիմնահարցի առաջացման առաջին իսկ օրվանից առնվազն, որդեգրել է հայատյաց քաղաքականություն, որն այժմ այդ երկրի պետական քաղաքականության մի մասն է հանդիսանում: Դրա արդյունքում հայկական հոգեւոր-մշակութային կոթողների հանդեպ դրսեւորվել է վանդալիստական մոտեցում, ինչի վառ ապացույցը պատերազմի օրերին Շուշիի Սուրբ Ամենափրկիչ /Ղազանչեցոց/ եկեղեցու հրթիռակոծումն էր, իսկ պատերազմից հետո՝ Մեխակավանի Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու ոչնչացումը, ինչի մասին ահազանգել էր բրիտանական հեղինակավոր BBC-ին` հրավիրելով միջազգային հանրության ուշադրությունը։ Խնդիրն ինչ խոսք չափազանց կարեւոր է եւ հրատապ լուծման կարոտ, հատկապես, որ ամեն հաջորդ րոպեն ավելի մշուշոտ է դարձնում այդ ժառանգության գոյության փաստն ինքնին։ Ու այստեղ բնականաբար անելիք ունեն ինչպես պետական մարմինները, կամ միջազգային կառույցներն ու գերտերությունները, այլ նաեւ կրոնական կազմակերպություններն ու կառույցները։ 

Անկախ այն հանգամանքից, որ աշխարհում շատ է թմբկահարվում սեկուլյարիզմը, իրականում մենք ապրում ենք բավականին կրոնականացված աշխարհում եւ կրոնական կազմակերպություններն ու կառույցները հաճախ ունեն կարեւոր մասնակցություն նույնիսկ Մեծ քաղաքականության որոշումների կայացման հարցում եւ ընդհանրապես, ժամանակակից աշխարհում կրոնը Մեծ քաղաքականության մասն է։ Այս առումով, ինչ խոսք, կարեւոր էր նման զգայուն թեմայի արծարծումը եւ կարելի է արձանագրել, որ համաժողովին հնչած թեզերը, գաղափարները օտարերկրացի բարձրաստիճան ներկայացուցիչների եւ կղեկարականների կողմից կտարվեն իրենց հայրենի երկրներ եւ որոշակի ազդեցություն կունենան այդ երկրներում Արցախի հայկական հոգեւոր մշակութային ժառանգության պահպանության հարցի հետ կապված դիրքորոշումներում: Նաեւ կնպաստեն ադրբեջանական քարոզչական մեքենայի հակահայկական թեզերի չեզոքացմանն ու իրականության ներկայացմանը։ 

Այս իմաստով բավական հետաքրքրական էր բրիտանական լորդերի պալատի անդամ, բարոնուհի Քերոլայն Քոքսի՝ կաթողիկոսի հետ ունեցած հանդիպման ընթացքում արտահայտած միտքը, որ ինքը ափսոսում է, երբ տեսնում է, որ Արցախյան հիմնահարցի հետ կապված բրիտանական մամուլում հաճախակի հանդիպում են հրապարակումներ, որտեղ Ադրբեջանը ներկայացվում է որպես անմեղ զոհ, մինչդեռ իրականությունը լրիվ այլ է։ Արցախի՝ ադրբեջանական հսկողության տակ հայտնված տարածքների մշակութային ժառանգության պահպանության խնդրի ամբողջ կարեւորությունը գիտակցելով հանդերձ, պետք է արձանագրենք նաեւ, որ պակաս կարեւոր չէ բուն Ադրբեջանի տարածքում եղած հայկական հոգեւոր-մշակութային ժառանգության գոյության հարցը։ Ի վերջո, չնայած Ադրբեջանի հայատյաց վանդալիստական քաղաքականությանը, որն արտահայտվում է նաեւ հայկակական հոգեւոր-մշակութային հետքի վերացմամբ, ինչ-ինչ պահպանված նշխարներ դեռեւս կան, ու եթե ընդհանուր տարածաշրջանային քաղաքականության տրամաբանությունն ընթանում է այն ուղղությամբ, որ պետք է տիրի հարատեւ խաղաղություն եւ ժողովուրդների ու երկրների խաղաղ գոյակցություն, ապա հարկավոր է բարձրացնել նաեւ այս խնդիրը, հատկապես, որ ի տարբերություն Հայաստան պետության իշխանությունների, որոնք գտնվում են բավականին բարդ կացության մեջ, Հայ Առաքելական եկեղեցին ավելի շահեկան դիրքերում է եւ ճիշտ դիվանագիտություն բանեցնելու դեպքում կարող է շատ ավելին անել այս առումով։ 

Մասնավորապես, երբ տարածաշրջանում քաղաքական զարգացումները հասնեն որոշակի հանգրվանի, Մայր Աթոռը կարող է բարձրաձայնել, որ անհրաժեշտ է վերաբացել Ադրբեջանի Հայոց թեմը` Բաքվի հայկական առաջնորդանիստ եկեղեցիով։ Նշենք, որ Ադրբեջանի Հայոց թեմը պաշտոնապես համարվում է թափուր, իսկ Բաքվի հայկական առաջնորդանիստ եկեղեցին այժմ որպես գրապահոց է պահվում եւ խստիվ հսկվում Ադրբեջանի իշխանությունների կողմից։ Նշենք, որ Գարեգին 2-րդ կաթողիկոսն այդ եկեղեցում եղել է 2010 թվականի ապրիլին, Կրոնական առաջնորդների համաշխարհային գագաթնաժողովին մասնակցելու համար Բաքու կատարած այցի ժամանակ։ Հիշեցնենք նաեւ, որ Ադրբեջանի Հայոց թեմը ձեւավորվել է Ամենայն Հայոց Գեւորգ Զ Չորեքչյան կաթողիկոսի կողմից, Հայրենական Մեծ պատերազմից հետո, երբ վերջինս ձեռնամուխ էր եղել Առաքելական եկեղեցու թեմերի վերակազմավորման ու վերաբացման գործին, օգտվելով Ստալինի կողմից հետպատերազմյան շրջանում տրված որոշ արտոնություններին։ Ըստ այդմ, 1945 թվականին Արցախի ու Գանձակի թեմերը միավորվել են Բաքվի և Թուրքեստանի թեմին, որտեղ գործել են միայն Բաքվի և Գանձակի Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցիները սկսած 1945 թվականից։ Թուրքեստանում գործող եկեղեցիներ չլինելու պատճառով կոչվել է Ադրբեջանի թեմ, առաջնորդանիստը մնացել է Բաքվի Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցին։ 

Ադրբեջանի Հայոց թեմի վերաբացումը հնարավորություն կտա տեր կանգնելու արդեն բուն Ադրբեջանում հայկական հոգեւոր-մշակութային ժառանգության մնացած վերջին նշխարներին, ընդ որում, խոսքն այս դեպքում ոչ թե այն ժառանգության մասին է, որն այժմ փորձ է արվում ներկայացնել որպես աղվանա-ուդիական քրիստոնեական ժառանգություն, այլ նրա, որի հայկականությունը նույնականացված է եւ հնարավոր չէ վիճարկել նույնիսկ Ադրբեջանի գործող վարչակարգի կողմից, որը աչքի է ընկնում պատմությունն իր քաղաքական շահերին համապատասխանեցնելու, զեղծարարությունների գործելաոճով։ Ադրբեջանի Հայոց թեմի վերաբացումը լիովին հնարավոր է, եւ եթե հարցին նայենք զուտ Ադրբեջանի գործող իշխանությունների դիտակետից, այն լիովին համապատասխանում է Բաքվի կողմից գոնե պաշտոնապես որդեգրված պլյուրալիզմի եւ ինտերնացիոնալիզմի քաղաքական թեզերին։

Այլ խոսքով ասած, եթե օրինակ Մայր Աթոռը նման ցանկություն հայտնի այն պահին, երբ տարածաշրջանում իրավիճակը հասած կլինի մի որոշակի հանգրվանի՝ «տարածաշրջանային հարատեւ խաղաղության, պետությունների եւ ժողովուրդների խաղաղ գոյակցության ընդհանուր քաղաքական գծի» տրամաբանության մեջ, ապա Ադրբեջանը շատ ավելի պատրաստակամ կլինի ընդառաջել, քան կարելի է սպասել, քանի որ դա նաեւ «Մեծ քաղաքականության» մեր տարածաշրջանում իրենց խաղն ունեցող դերակատարների քիմքին հաճելի կլինի, որպես փոխադարձ վստահության վերականգնման կամ ամրապնդման, ժողովուրդների հաշտեցման եւ խաղաղ գոյակցության պայմանների ապահովման բաղադրիչ: Հատկապես, որ Ադրբեջանի գործող վարչակարգն ինքն է տարփողում, որ իր տարածքում ավելի քան 30 հազար հայ կա, որոնց նույնիսկ աննշան մասը եթե առաքելադավան են, ապա Մայր Աթոռն ունի պարտավորություն՝ նրանց հանդեպ հոգեխնամատարական առաքելության իրականացման, իսկ նման հայտի ներկայացումը, աշխարհին քաղաքակիրթ երեւալու համար ջանք ու եռանդ չխնայող, նույնիսկ հանուն դրա Վատիկանում վերականգնողական աշխատանքների ֆինանսավորում իրականացնող Ադրբեջանում իշխող Ալիեւների ընտանիքը դրական չարձագանքել պարզապես չի կարող։