Հոգևորը նորից առաջին պլան կմղվի մարդու մոտ

Հարցազրույց ռեժիսոր Էդգար Բաղդասարյանի հետ

- Պարոն Բաղդասարյան, այս օրերին, կորոնավիրուսով պայմանավորված, թե՛ համաշխարհային, թե՛ հայաստանյան վիճակագրությունն աճում է, արտակարգ դրությունն էլ` երկարում, ինչպե՞ս եք Ձեր առօրյան, աշխատանքը կազմակերպում այս օրերին:

- Ես դաս եմ տալիս, 3 կուրս ունեմ թե՛ Սլավոնական համալսարանում, թե՛ Թատերական ինստիտուտում, դասերն անցկացնում ենք օնլայն եւ լիարժեք` առանց որեւէ խնդրի, իհարկե, ռեժիսուրան մի քիչ նրբություններ ունի եւ օնլայն բան չէ, որ սովորեցնես, բայց, ինչ արած` աշխատում ենք օնլայն ռեժիմով ու արդեն սովորել ենք դրան: 

- Այսինքն՝ հեռավար ուսուցումն արդարացնում է իրեն: 

- Ընդ որում` շատ լավ եւ արդյունավետ: Զարմանալի է նաեւ, որ կապն անխափան աշխատում է: Այս օրերին բոլորը բուժաշխատողներին են շնորհակալություն հայտնում, ես կուզեի նաեւ կապի ոլորտի օպերատորներին շնորհակալություն հայտնել նման կապ ապահովելու համար, որովհետեւ այս պայմաններում, երբ բոլորը տանն են, պատկերացնո՞ւմ եք ծանրաբեռնվածությունն ինչքան է մեծացել: Ես նույնիսկ մտածում էի, որ կարող է մեծ խափանումներ լինեն, բայց հակառակը` ինտերնետ կապն անխափան աշխատում է, ինչը նույնպես շատ կարեւոր է այս օրերին:

- Քանի որ բոլորն են մեկուսացած իրենց տներում, եւ ոչ ոք չգիտի, թե ինչքան կտեւի այս վիճակը, անորոշությունն ու տագնապը դառնում են ճնշող հանգամանք, Ձեր դեպքում ինչպե՞ս է:

- Անկեղծ ասած, ես ամեն օր լրացնում եմ ձեւաթուղթս, դուրս եմ գալիս, գնում խանութ, ես շատ քայլող մարդ եմ, ու ինձ համար մի քիչ ծանր է այդ անշարժությունը, չնայած համակերպվում ես, դա էլ է նորմալ: Կարծում եմ` պետք է մի ամիս էլ դիմանալ, ու ամեն ինչ կվերջանա: 

- Այս իրավիճակում կառավարության քայլերն ու գործողությունները որքանո՞վ են արդյունավետ:

- Այսօր չենք կարող ռեալ գնահատական տալ, բայց այն, ինչ արվեց, արվեց շատ չնչին ուշացումով, ընդ որում՝ տարածաշրջանում մենք առաջիններից էինք, որ քայլեր ձեռնարկեցինք, թե չէ մեզ մոտ վիճակը կլիներ ավելի վատ, որովհետեւ կարանտինի հետ կապված ուշացավ թե՛ Վրաստանը, թե՛ Թուրքիան, թե՛ Ադրբեջանը: Այդ առումով կարծում եմ, որ մեր կառավարությունն իրեն բավականին դրական դրսեւորեց ու ժամանակին, մնացած նյուանսները շատ հեշտ է քննադատելը, բայց նման բանի հետ նախկինում ոչ մեկը չէր առնչվել: Ու սա երեւի այն պահը չէ, որ սկսեն քաղաքական դիվիդենտներ հավաքել: 

- Շատերի կարծիքով, այս համաճարակից հետո աշխարհն այլեւս այն չի լինի, ինչ առաջ էր:

- Իհարկե: Ես չեմ սիրում նոստրադամուսություն եւ վանգայություն անել, բայց որոշ բաներ փոխվելու են եւ ոչ միայն սոցիալ-քաղաքական առումով, այլ նաեւ` մշակութային, որովհետեւ, եթե մի քիչ էքսկուրս անենք, կտեսնենք, թե Առաջին համաշխարհային պատերազմը, ավանգարդը եւ մոդեռնիզմն իրար հետ ինչ կապի մեջ են, եւ մեկը մյուսից է ուղղակի դուրս գալիս։ Նույնն էլ կատարվեց 2-րդ համաշխարհային պատերազմից հետո, երբ իտալական նեոռեալիզմը դարձավ հենց այդ պատերազմի եւ հետպատերազմյան իրավիճակի արդյունք: Նույնն էլ լինելու է հիմա, եւ եթե գուշակություն անեմ, ապա պիտի ասեմ, որ պոստմոդեռնիզմը վերջացավ այս համաճարակով: Եվ փառք Աստծո, որովհետեւ այդ իրոնիայից եւ առանց բովանդակության ձեւից հոգնել եմ:

- Եվ ի՞նչ ժամանակներ են գալու:

- Չեմ կարող ասել, բայց շատ բաներ կփոխվեն: Հոգեւորը նորից առաջին պլան կմղվի մարդու մոտ: Սպառողական հասարակարգերը` լիբերալ դեմոկրատիան, իրեն ցույց տվեց վատագույնս, իսկ ավտորիտարիզմն իր կենսունակությունը որոշ չափով ապացուցեց, եւ դա, ցավոք, չի կարող անհետեւանք անցնել, որովհետեւ մարդիկ միշտ ման են գալիս այն սոցիալական մոդելը, որն ավելի արդյունավետ եւ դիմացկուն կարող է լինել կատակլիզմների ժամանակ: Եվ, բնականաբար, քաղաքականությունը դրա արձագանքները տալիս է: Այնպես որ, կարծում եմ` մենք կտեսնենք լիբերալ դեմոկրատիայի անկում եւ ավտորիտարիզմի, նացիոնալիզմի աճ, սահմանները նորից կվերադառնան, որովհետեւ պարզվեց՝ այդ ամենը թղթի վրա էր: Իսկ չինացիների նման կազմակերպվածությունը, ինձ թվում է, շատերին վախեցրեց, դա ֆենոմեն է, որը դեռ երկար պետք է ուսումնասիրվի, թե ոնց կարողացան հաղթահարել վիրուսը` միաժամանակ թաքցնելով որոշ տվյալներ: Այնպես որ, աշխարհը կտրուկ փոխվելու է:

- Որպես ռեժիսոր՝ Ձեզ հետաքրքիր կլինի՞ այս օրերի մասին ֆիլմ նկարել:

- Յուրաքանչյուր արվեստագետ, բնականաբար, նման կատակլիզմներն օգտագործում է: Ինչո՞ւ են պատերազմի թեմային հաճախ անդրադառնում․ որովհետեւ նման պայմաններում ավելի է սրվում այն, ինչ սովորական կյանքում հանդարտ է, նորմալ, որովհետեւ, երբ կուշտ ես եւ զբաղված ես քո սպառողական խնդիրներով, դա չի երեւում: Իսկ այդ սրացումը բերեց նրան, որ մենք տեսանք հումանիզմի, ալտրուիմի, էգոիզմի, ինքնազոհաբերության շատ դրսեւորումներ, որը հույս է տալիս մարդկանց, որովհետեւ սպառողական հասարակարգը եւ գլոբալիզացիան ես երբեք տանել չեմ կարողացել: Ես ուզում եմ Ճապոնիայում Ճապոնիա տեսնել, Ֆիլիպիններում` Ֆիլիպին, Հայաստանում` Հայաստան, այլ ոչ թե ամեն տեղ Ամերիկա, Չինաստան կամ Ռուսաստան: Մշակութային այս մուլտիկուլտուրալիզմն էլի միֆերից մեկն է, որը Մերկելն էլ ասաց, որ չաշխատեց: Այդ առումով շատ պատմություններ ի հայտ կգան, բայց դեռ շուտ է, եւ սա հաղթահարել է պետք, այսինքն՝ մինչեւ չսպիանա, օբյեկտիվ հայացք չես կարող ունենալ, իսկ օբյեկտիվ հայացքը միշտ հետադարձ հայացքն է, հակառակ դեպքում դա պրոպագանդա է, ագիտացիա կամ նման մի բան, որը կապ չունի արվեստի հետ:

- Այս օրերին մարդկանց կենսաձեւի մեջ ի՞նչ փոփոխություններ եք տեսնում:

- Ես ավելի վատն էի սպասում` սոցիալական եւ հանրային կարգապահության առումով, որովհետեւ բոլորս գիտենք՝ մեր ազգի մեջ եւ ամեն մեկի մոտ էգոն շատ բարձր է, ինքնագնահատականը` մաքսիմումից էլ բարձր, դրա համար կարծում էի, որ «սա ինձ չի վերաբերում, մնացածին ա վերաբերում, ես ինչ ուզեմ, կանեմ» տարբերակը կգերիշխի, բայց արի ու տես, որ այդքան էլ այդպես չէր: Իրականում, մենք էլ պետք է հասկանանք, թե ինչ է փոխվելու, եւ սա ունի բավական դրական կողմեր, որը պետք է օգտագործել, Աստծուն փառք եմ տալիս, որ մենք նավթ չունենք: Կարծում եմ` մենք ճիշտ նավակի մեջ ենք նստած, խոսքը գնում է մեր դաշնակիցների կամ նույն չինացիների մասին, որոնք լուրջ հավակնություններ ցուցաբերեցին, որ առաջիկա 50-60 տարին իրենց դրոշը ծածանվի առաջին շարքերում: 

Իսկ մեր ժողովուրդը, ընդհանրապես, պինդ ժողովուրդ է, ինդիվիդուալ շատ պաշտպանված, եւ սա այն դեպքն է, որ ազգի հնությունը դրական է դրսեւորվում մեր մեջ, որովհետեւ շատ դեմոկրատ պետություններ ցույց տվեցին, որ միայն թղթի վրա է իրենց հզորությունը:

- Ու նաեւ պակաս սթրեսադիմացկուն դուրս եկան, քան մենք:

- Այո, չնայած սրա հետեւանքները կերեւան 5-6 տարի հետո, ինչպես որ 90-ական թվականների մութ, ճգնաժամային տարիների հոգեբանական դիվերսիան, որ մեր հանդեպ արվեց, դրսեւորվեց ավելի ուշ սերունդների մեջ. այն երեխաները, ովքեր սովորել, կրթվել են այդ տարիներին, տարբերվում են, եւ դա անխուսափելի է: Նույնն էլ այս դեպքում կլինի, որը նաեւ շատ բան սովորեցրեց մեզ, մնում է այդ դասերը քաղել եւ հասկանալ, որ սա վերջինը չէ, որովհետեւ նման կերպ վարվել մեր մոլորակի հետ, ինչպես մենք ենք վարվում էկոլոգիայի հետ, դա նշանակում է, որ տարին կամ 2 տարին մեկ ավելի վատ է լինելու: Այսօր Անտարկտիդայում հալվում են սառցաբեկորներ, որոնք 5 մլն տարեկան են, իսկ դրանց հալվելուց հետո նաեւ վիրուսներ են դուրս գալու, որոնք 5 մլն տարի քնած են եղել: Եվ կա տեսակետ, որ ոչ թե սառցե դարաշրջանն է սպանել դինոզավրերին, այլ այդ վիրուսները: Դե պատկերացրեք, թե ինչ պանդեմիաներ կարող են լինել, եւ այս ֆոնին բնապահպանները շատ մեծ դեր կխաղան թե՛ հասարակության, թե՛ քաղաքականության մեջ, որը մոտակա տասը տարվա թրենդների մեջ կլինի:

- Ամենայն հավանականությամբ, էկոշարժումը մի նոր թափ կհավաքի այս համաճարակից հետո:

- Այո, որովհետեւ արդեն պրակտիկ հիմքեր ունի, ոչ թե հիպոթետիկ վախեր, բայց ուզում եմ նաեւ նշել, որ շատ գիտնականների կարծիքի հետ, թե այս վիրուսը բնական ծագում չունի, ես էլ եմ համաձայն: Այսօր աշխարհի տարբեր լաբորատորիաներում բակտեորոլոգիական, քիմիական զենքեր են պատրաստվում, մենք մտել ենք գենի մեջ, եւ գուցե հիմա ինչ-որ տեղ նստած՝ պատրաստում են իդեալական զինվորներ` գենետիկորեն մոդիֆիկացված, որոնք ո՛չ խիղճ կունենան, ո՛չ ցավի զգացում: