Ժորժ Ռոդենբախ. Տեղափոխություն

Ժորժ Ռոդենբախ. Տեղափոխություն

Ես երբեք չեմ մոռանա վերջին տեղափոխությունը: Նրանք, ովքեր հաճախակի են տուն փոխում, ընտելանում են եւ այլեւս չեն զգում հրաժեշտի եւ արմատախիլ լինելու ցավը: Նրանք չեն հասցնում նոր տեղին կապվել: Իսկ ես արդեն տասը տարի ապրում էի այդտեղ: Իմ կյանքի մի ամբողջ հատվածը, որ կարծես պիտի գնար ու կորչեր հավերժության մեջ: Այս պատերից որքա՜ն հիշատակներ կան կախված` թոշնած դրասանգների պես: Երիտասարդության որքա՜ն պատրանքներ ցնդեցին՝ հյուրասրահի կահույքի ոսկեզօծը խամրելու հետ միաժամանակ: Հապա դեմքերը, որ մնացել էին այս հայելիների մեջ: Այսօր նրանք մեռած են կամ բացակա եւ վերջին անգամ պիտի հայտնվեին հիշողությանս մեջ, ասես ինձ համար գոյություն ունենային միայն այստեղ:

Հուլիսի սաստիկ շոգերին էր: Բացի այդ, մի քիչ տկար էի եւ զգայուն մարդու պես տրամադրված հուզվելուն: Այս տեղափոխությունն ինձ համար կարծես մի փոքրիկ մահ լիներ, թաղման նախապատրաստություն:

Ցանկացա առիթից օգտվել, որպեսզի կարգի բերեմ իմ թղթերը, ձեռագրերը, նամակները, որ տարիների ընթացքում, խառնիխուռն, լցվել էին դարակներում: Հատկապես նամակներն էին շատ, որ ամենօրյա մակընթացության պես, ալիք առ ալիք, գալիս էին: Պետք էր դրանց մի մասը ոչնչացնել, դասակարգել, հերթաշարել, հետեւաբար՝ կարդալ: Օ՜, այդ նամակները, որ ստիպված ենք վերընթերցել: Այդ անցյալը, որ հառնում է, վերահայտնվում առանց գույների եւ ասես արտասուքների միջով: Դեղնած թուղթը նմանվում է հնացած սավանի: Իսկ գունատված թանաքն ասես ուզում է վերադառնալ անէության: Օ՜, հին նամակները... Մեռած երեխայի զգե՜ստ: Ամուսնական օժիտ, որ մնացել էր ծալքերի տակ ու նորից լույս աշխարհ է գալիս այրիության օրերին:

Ես վերընթերցում էի... Որքա՜ն բան կար, որ հուզում էր ինձ, խանդավառում, բորբոքում, որ այժմ թվում էր դատարկ եւ հեռավոր, ասես երբեք գոյություն չէր ունեցել: Եվ առավել ունայն էին երեւում սիրո նամակները: Թվում էր, թե սերը երջանկություն է բերում: Այդ նամակները լի էին տագնապներով, հուզումներով, մեղադրանքներով ու ցավերով, եւ եթե թանաքը դժգունել է, ապա կարելի է ենթադրել, որ պատճառն արցունքներն են: Իսկապես, մի՞թե սերն ընդամենը դա էր: Եվ գուցե բոլոր սերերն են այդպիսին: Միեւնույն տուփի մեջ զարմանալի մասունքներ էին մնացել. ժապավեն, մատանի, չորացած վարդ՝ ծաղկի ուրվականը... Եվ դարձյալ նամակներ, անդադար, անվերջ... Եվ շարունակ պահանջ կար դրանք վերընթերցելու, որ դառնում էր անսպասելի հայտնված տենդի պես մի բան եւ այտերը շառագունում... Ասես ցանկություն էր ծնվում վերակառուցել անցյալն այս նամակների օգնությամբ... Թղթերով շինված դղյակ:

Դարակներից մեկում, որ պիտի կարգի բերեի, ընտանեկան բոլոր հիշատակները գտա, իմ ամբողջ մանկությունը: Հատկապես լուսանկարներ կային, նախեւառաջ՝ մանկության դիմանկարներ: Այս մեկում ես յոթ տարեկան եմ, մյուսում՝ տասնհինգ... Իմ նախկին դեմքերը, օրինակ՝ առաջին հաղորդությունն ստացողի դեմքը, այսինքն՝ դրանք նաեւ իմ հոգու մյուս վիճակներն էին:

Հետո ուրիշ՝ մորս եւ հորս ներկայացնող: Օ՜, այդ պատկերները նորից բորբոքեցին կորստի ցավը: Եվ նրանց նորից տեսա՝ ողջ, երջանիկ, այնտեղ՝ գավառի մեծ տան մեջ, եւ ինձ տեսա՝ մի երեխա, նրանց կողքին: Այդ ամենը վերջացել էր՝ հանգրվանելով արվարձանում ընկած մի գերեզմանատանը, որտեղ տապանաքարին նրանց ազգանունն էր փորագրված՝ իմ ազգանունը: Հեռավոր ուրիշ հիշատակներ էլ արթնացան. ընտանեկան փաստաթղթեր, տոհմածառը, նախահայրերից մեկի (որ զինվոր էր) ծառայության ցուցակը, շքանշանների վկայականներ, նոտարական փաստաթղթեր, գրքերի ձեռագրեր... Անցյալում ապրված այդքան կյանքեր էի գտնում, վերականգնում կտոր առ կտոր՝ իրենց հրճվանքներով, իրենց պայքարներով, իրենց պատիվներով ու վշտերով: Եվ մտածում էի, որ իմ որդին էլ մի օր, իր հերթին, կպեղի այս ամենը (այդքան հուզմունքներից մնացած չնչին բաները), որոնց ավելացած կլինի ինչ-որ բան իմ սեփական կյանքից, մի քանի թղթեր: Ա՜հ, որքա՜ն արագ է անցնում ամեն ինչ: Ասես ոչինչ լինենք: Որքա՜ն քիչ տեղ է գրավում մի կյանքը: Ես դա ավելի հստակ գիտակցեցի, երբ հիմա տեսա, թե ինչպես փոքրիկ արկղը հազիվ էր լցվել այս ընդհանուր զատումից հետո: Եվ դա ավելի ծանր չէր երեխայի դիակից:

Մեկնումի այս նախապատրաստությունների մեջ, մի պահ պարապ մնալով, դիմացի տան պատշգամբում մի աղջնակ տեսա, որ լալիս էր: Նախկինում էլ նրան հաճախ էի նկատել՝ շիկահեր ու նրբին: Բայց նա միշտ երջանիկ էր թվում: «Ոչ ոք երջանիկ չէ»,- մտածեցի ես: Ուրեմն, նա վիշտ ունի, եթե լալիս է: Երեկոյան ես հասկացա, թե ինչն է պատճառը... Մութն ընկնելու հետ նրան նորից տեսա պատշգամբում արտասվելիս՝ այնտեղ բնակվող բազմամարդ ընտանիքի երկու-երեք անդամների հետ կանգնած: Բոլորի ձեռքին հուղարկավորության պսակներ կային, սեւ ժապավեններով կապված ծաղկեփնջեր, որ ավելի լավ պահպանելու նպատակով հանել էին մաքուր օդի: Նշանակում է՝ նրանցից մեկը մահացել էր: Դիմացի տանը մահ կար: Մենք պիտի քնեինք մահվանը դեմ առ դեմ՝ միասին: Այդ միտքն ինձ սոսկալի տագնապ պատճառեց: Եվ հետո պիտի թաղում լիներ: Միայն թե դա չհամընկնի իմ տեղափոխության հետ... Ինչպիսի՜ ձախորդություն է այդ տպավորության տակ լքել մի փողոց, որտեղ երկար ապրել ես, որին կապված է կյանքիդ մեծ հատվածը: Գիշերը վատ քնեցի: Իմ սենյակի գիշերականթեղն ասես դիմացի մահն էր հսկում: Նրա անհանգիստ բոցն առաստաղին ուրվական էր գծել:

Առավոտյան տեսա, որ նրանց դուռը ծածկված է ճերմակ պաստառներով: Ուրեմն, թաղումն այսօր էր բարեբախտաբար, Դա չէր համընկնում տեղափոխության հետ, որ նշանակված էր մյուս օրը: Ես սկսեցի նորից դասավորել, հավաքել թղթերը, գրքերը, ձեռագրերը, թերթերը, հին հոդվածները, հին բանաստեղծությունները, լքված, դատապարտված նախափորձերը զատել, վերանայել, հետո դարձյալ նամակներ՝ անտարբեր նամակներ, որ կարելի էր պատռել, կամ թանկագին բարեկամների նամակներ, որոնք պետք էր պահել, որպեսզի ավելի ուշ հիշեի կամ նրանց դավաճանությունների եւ անխուսափելի խզումի պահին մխիթարվեի: Որքա՞ն է տեւում իսկական բարեկամությունը: Օ, կյանքն ի՜նչ տխուր է, տխուր է ամեն ինչ: Հապա մահը... Ես նրան տեսնում էի այժմ առավել քան հստակ, դիմացս, որովհետեւ պատուհաններիս վարագույրները հանված էին, եւ նրանք այժմ մերկ էին:

Դագաղը դրված էր նախամուտքում, դռան առջեւ: Հուղարկավորության ժամը մոտենում էր: Ճերմակ հագնված աղջնակների մի պարս տեսա մայթին, ասես առաջին հաղորդության զգեստներ էին հագել: Այդ ժամանակ հասկացա ամեն ինչ: Ես մանրամասներ հիշեցի, որ վրիպել էին իմ ուշադրությունից, օրինակ՝ հազի խլացած ձայնը, որ լսվում էր հաճախ, չոր եւ խորունկ, որ ինձ մտածելու առիթ էր տալիս, թե «դա վատ հազ է»: Նաեւ անցած գարնան մի երեկո հիշեցի, երբ այդ տանը մեծ ճաշկերույթ էր: Դա գրավեց իմ ուշադրությունը, որովհետեւ հյուրերի մեծ մասը ճերմակ հագած աղջնակներ էին: «Առաջին հաղորդության ճաշն է»,- մտածեցի ես: Եվ ես երկար նայում էի: Հաճելի էր տեսնել այդ ճերմակ մարմաշը լապտերների լույսի տակ, փողոցի մյուս կողմում: Ճերմակ հագած աղջիկներն այսօր նորից էին եկել: Օ՜, առաջին հաղորդություն ստացած աղջնակը, որի պատվին ճաշկերույթ էր կազմակերպվել: Ուրեմն, նա էր մահացել...

Թափորը՝ ամբողջովին ճերմակ, շարժվեց ամռան արեւի տակ: Դագաղի ծածկոցը նույնպես ճերմակ էր. ճերմակ ծաղիկների առատություն, լուսնի պես գունատ պսակներ, մինչդեռ շրջապատող ճերմակ կույսերն ասես կարապների պես սահեին: Նրանց ետեւից քայլում էր սեւազգեստ խումբը. դրանք ազգականներն էին՝ իրենց ծանր վշտով, նրանք, ովքեր լավ գիտեն կյանքը: Ես հայացքով երկար հետեւում էի թափորին:

Մի քանի րոպե անց թաղման գրասենյակի կանաչ կառքը մոտեցավ, եւ մի ակնթարթում ծառայողները քանդեցին կապերը, հանեցին մուտքի պաստառներն ու ծալեցին, վերցրեցին աշտանակները, քառոտանի հենարանները, այդ շարժական մատուռի բոլոր բաղադրամասերը: Գրեթե մի քանի վայրկյան հետո այլեւս ոչինչ չմնաց, այլեւս ոչ մի հետք մահվանից եւ հուղարկավորների թափորից: Տունն այլեւս ոչնչով չէր առանձնանում եւ նման էր մյուս բոլոր տներին: Ծառայողները գործեցին արագ ու անտարբեր, ասես բեռնակիրներ լինեին: Այո, մահը բնակության տեղափոխություն է...

Իսկ տեղափոխությունը` մի փոքրիկ մահ: Ես դա լավ զգացի հաջորդ օրը: Գիշերը վատ էի քնել: Լուսաբացի կողմ մրափում էի կես-քուն, կես-արթուն, անհանգիստ էի երազներից, որոնք դժվար էր զատել իրականությունից, քանզի զգայություններն ու սահմանագծերն անորոշ են, գիտակցությունն էլ՝ մշուշված: Քայլեր էի լսում: Կարծեցի, թե տեղափոխության կառքերն են եկել՝ բանվորների հետ: Բայց նախորդ օրվա թաղումի տպավորությամբ ինձ թվաց, թե տեսնում եմ նաեւ դիակառքը եւ թաղման գրասենյակի ծառայողներին... Նրանք սխալվել են... Կահույք տեղափոխող բեռնակիրները վերցրել են դագաղը, իսկ թաղման գրասենյակի ծառայողները մտնում են ինձ մոտ, որպեսզի կահույքը տեղափոխեն... Ես ընդոստ արթնացա՝ ահավոր տագնապով համակված: Պատուհանը բացեցի, որպեսզի առավոտյան կենարար օդն այդ ամենը սրբի իմ երեսի եւ հոգուս վրայից: Իսկապես, տեղափոխության կառքերն արդեն եկել եւ դատարկ փողոցում կանգնել էին: Նրանց բանվորները քիչ հետո մտան ներս եւ ուժեղ ու չմտածող մարդկանց անողոք եւ մեքենայական արագությամբ վերցրին կարասիները, աթոռները, նկարները, մահճակալները, գրքերը, մանր-մունր իրերը, իմ հիշատակները, իմ ամբողջ կյանքը, որ ասես թավագլոր իջնում էր աստիճաններով...

Հիշեցի թաղման գրասենյակի ծառայողներին, որ դիմացի շենքում, նույնպիսի աներեւակայելի արագությամբ, մահվան բոլոր գործիքները տեղավորեցին իրենց կառքի մեջ: Իսկ հիմա տեղավորում էին իմ կյանքը: Դա իմ կյա՞նքն էր արդյոք: Մի՞թե այդքան քիչ տեղ էր գրավում: Մի՞թե դրանք իմ կարասիներն էին: Օ, որքա՜ն տգեղ թվացին ինձ՝ ծածկոցների եւ պաստառների տակ, փոշոտված, ցերեկվա լույսի ներքո իրար վրա դարսված: Այո, դա էլ կարծես թաղում լիներ, իմ կյանքի մի հատվածի թաղումը, եւ իմ կարասիներն աղքատ ազգականների պես հավաքվել էին դռների մոտ: Ես նորից մտածեցի նախորդ օրվա հուղարկավորության մասին: Մեռյալը միշտ այլանդակ է: Հազացող փոքրիկ աղջիկն էլ պիտի տգեղ լիներ իր դագաղում...

Շուտով ամեն ինչ վերջացավ: Իմ բնակարանը դատարկ էր: Ես այլեւս չէի ճանաչում այդ կացարանը... Ինձնից այլեւս ոչինչ չկար այնտեղ: Բնակարանն անմիջապես դարձավ օտար: Ներքեւում էլ ամեն ինչ արագությամբ դուրս բերվեց նախամուտքից:

Ամբողջ տան մեջ այլեւս ոչ մի հետք չմնաց իմ կյանքից, ինչպես որ դիմացի տան մեջ հետք չէր մնացել մահվանից: Եվ երբ կահույքը տեղափոխող բեռնակառքը փողոցի խաչմերուկում թեքվեց եւ անհետացավ, ասես մի դիակառք էր, որ այստեղ ապրված իմ կյանքի մի շրջանը տարավ, տասը տարվա շրջանը (դիմացի շենքի առաջին հաղորդություն ստացած աղջնակի տարիքը), որ մահացավ այսօր:

Թարգմանությունը` Ալեքսանդր ԹՈՓՉՅԱՆԻ

«Մշակութային Հրապարակ» ամսաթերթ