Շինծու «հայաստանների» կուսակցություն չենք ցանկանում․ Հ․ Դեմոյան

Պատմական գիտությունների դոկտոր, ցեղասպանագետ, ՀՀ ԳԱԱ Հայոց Ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի նախկին տնօրեն Հայկ Դեմոյան նույնպես հայտարարել էր քաղաքականություն մտնելու մտադրության մասին։

«Հրապարակի» հետ զրույցում Դեմոյանն ասաց, որ արդեն իսկ սկսել են կուսակցության գրանցման, ձևավորման ուղղությամբ աշխատանքերն, ու մոտակա օրերին հաստատվելու է նաև կուսակցության անվանումը։

Համաձայն տարբեր հայտարարությունների՝ հունիսի 20-ին նախատեսվում են արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ։

- Պարո՛ն Դեմոյան, հայտնի դարձավ, որ հունիսի 20-ին նախատեսվում են արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ։ Դուք նաև հայտարարել էիք քաղաքականություն մտնելու մասին։ Ի՞նչ եք պատրաստվում անել այս ընտրությունների ժամանակ, ո՞ւմ հետ եք պատրաստվում համագործակցել։

- Այս պահին դժվար է ասել։ Չնայած որ գիտեք, շատ ժամանակ չի մնացել։ Այն, որ ես պատրաստվում եմ կուսակցություն հիմնել, համակիրներ հավաքել, բնավ չունի սպորտային հետաքրքրություն։ Այսինքն՝ մեզ համար ինչ-որ ընտրությունից առաջ կուսակցություն ստեղծելը գերակա նպատակ չէ։ Դա եղել է նաև իմ հայտարարություններից մեկը։ Հիմա ես շատ մեծ վերապահումով եմ մոտենում այս ընտրություններին, որովհետև խաղի կանոնները մի փոքր ազնիվ պետք է լինեին։ Եվ հնարավորություն տրվեր գոնե կես տարի, որպեսզի նոր ուժեր կարողանային ձևավորվել, որ ազնիվ մրցապայքար լիներ։ Այնինչ, այստեղ հստակ են ներքին համանաձայնության էլեմենտներ, որպեսզի հնարավորություն չստեղծվի այսպես ասած նոր քաղաքական խաղացողների ձևավորվել և դաշտ գալ։ Ընտրվել է այս տակտիկան։ Եվ ակնհայտ է, որ այս բեմականացումները, որ վերջին մի քանի ամիսներին տեսանք, հենց այդ նպատակն էին հետապնդում։ Այս պահին ես ուղղակի իրականացնում եմ կուսակցություն ձևավորելու, գրանցելու օրինական գործողությունները՝ սկսած ծրագիր կազմելուց, հայտարարություն տալուց և այլն։

- Որ նշում եք «ներքին պայմանավորվածություն», նկատի՞ ունեք իշխանությունների և Հայրենիքի փրկության շարժման անդամ կուսակցությունների և գործիչների հետ։

- Դա ակնհայտ երևում է ժամանակը ձգելու և ընտրություններին այսպիսի կարճ ժամանակ թողնելուց։ Ես կարող եմ միայն ենթադրությամբ ասել, չասել, որ դա փաստ է։ Բայց դա ակնհայտ է, որովհետև հիշում ենք, չէ՞, բոլորս՝ ինչ էր պահանջում Հայրենիքի փրկության կոմիտեն։ Եվ հիմա ստացվում է, որ խաղում են այդ նույն իշխանության սահմանած խաղի կանոններով, ինչը դեռևս հարցականի տակ է։ Որովհետև տարբեր պատճառաբանություններով հնարավոր է այդ նույն հունիսի 20-ը հետաձգել, չեղյալ համարել․ ընդհանրապես ամեն ինչ օրինական դաշտի մեջ ի չիք դարձնել։

- Վերջերս տեղի ունեցավ «Վերածնվող Հայաստան» կուսակցության համաժողովը, որում ընդգրկված էին Սյունիքի նախկին մարզպետը, Սյունիքի խոշորացված համայնքների ղեկավարները։ Ինչ-որ քննարկումների մե՞ջ եք և արդյո՞ք պատրաստ կլինեք իրենց հետ համագործակցել։

- Այս պահի դրությամբ քանի որ քաղաքական դաշտում չունեմ կարգավիճակ, չեմ մեկնաբանի։ Եթե համապատասխանի մեր տեսլականների հետ, մեր գաղափարախոսությանը, մեր համոզմունքներին, հնարավոր է։ Բայց կոնկրետ օրինակի դեպքում, կարող եմ միանշանակ պատասխանել, որ չի եղել որևէ քննարկում իրենց հետ։

- Իսկ ա՞յլ ուժերի հետ՝ Հանրապետական կուսակցություն, «Հայրենիք» կուսակցություն, Հայ Հեղափոխական Դաշնակցություն։    

- Ոչ, մեր սկզբունքային դիրքորոշումը շատ հստակ է։ Մենք ցանկանում ենք ստեղծել բոլորովին այլ ուժ, որը պետք է գործի, ստեղծի և առաջ տանի պետությունը՝ երրորդ ուժի կարգավիճակով, պայմանական ասենք։ Այսինքն՝ մենք ապագայի Հայաստանի կուսակցություն ենք ուզում հիմնել։ Ո՛չ 2018-ից առաջ, ո՛չ էլ 2018-ից հետո ստեղծված շինծու «հայաստանների» կուսակցություն չենք ցանկանում։  

- Ըստ էության, ինչ-որ չափով Ռուսաստանն է Հայաստանի անվտանգությունն ապահովում Սյունիքում, Տավուշի մարզում։ Հայաստանի շուրջ ստեղծված իրավիճակից ելքը ո՞րն է։ Արցախյան բանակցությունների գործընթացի առումով ի՞նչ տպավորություններ ունեք։

- Հիմա բավականին բարդ անցումային փուլ է, հետպատերազմյան։ Ակնհայտ է, որ կողմերից ոչ մեկին այս պահին ձեռնտու չէ ռազմական գործողությունների վերսկսումը։ Եվ համար առաջին  գործոնն արդեն ռուսական զինվորական ներկայությունն է տարածաշրջանում, որը զսպիչ դեր է կատարում։ Ինչքան էլ Ալիևը և Էրդողանը հոխորտան, և ինչքան էլ մեր ներսում լինեն խուճապային տրամադրություններ տարածողներ, դրանք արհեսականորեն ուռճացնողներ, ակհայտ է, որ դա որևէ մեկին ձեռնտու չէ [ռազմական գործողությունների վերսկսումը]։ Սա լոկալ առումով։ Գլոբալ առումով նույնպես ոչ մեկին ձեռք չի տալու որևէ հակամարտություն, դա երկարաժամկետ բնույթի։ Կարծում եմ՝ բանակցային փուլը պետք է հետևյալ տրամաբանությամբ ընթանա։ Որքա՞ն Ալիևին կհաջողվի ռազմագերիներին պահել, ակնհայտ է, որ երկար չի կարողանա խաղարկել այդ խաղաքարտը հայկական կողմի դեմ։ Համոզված եմ, որ դա մոտ օրերի հարց պետք է լինի։ Հաջորդ օրակարգային հարցը պետք է լինի փախստականների վերադարձի հարցը, ընդ որում՝ երկու կողմի համար։ Եթե նրանք են ցանկանում, ինչպեսև պայմանավորվածություն կա։ Տվյալ դեպքում պետք է լինի նաև զբաղեցրած տարածքների դեօկուպացիա։ Այսինքն՝ ռազմական ներկայության ձերբազատում հարավային Արցախի տարածաշրջանում՝ Հադրութի մասնավորապես։ Եվ պետք է հնարավորություն ստեղծվի, որ իրենց տները հարկադիր լքած անձինք վերադառնան իրենց բնակության վայրերը, որպեսզի նոր փախստականների խնդիր չստեղծվի տարածաշրջանում։ Պարզ տրամաբանությամբ է դա ասվում։ Եվ երրորդ ամենակարևոր փուլը [Արցախի] կարգավիճակի հարցն է։ Հայտարարվեց, որ անորոշ ժամանակով հետաձգվում է, չէ՞։ Այս փուլերի հաջորդական լուծումից հետո, պետք է օրակարգային դարձնել հենց կարգավիճակի հարցը։ Ըստ որում, կարգավիճակի հարցի քննարկմումը և բանակցությունները պետք է զուգահեռ ընթանան նաև միջանցքի և կոմունիկացիաների վերաբացման հետ։ Այսինքն՝ իմ պատկերացմամբ՝ բանակցությունները պետք է փոխլրացնող լինեն, որովհետև հայկական կողմը չի կարող միակողմանի զիջումներ անել, և հակառակ կողմը թելադրողի դիրքում հանդես գա։ Շատ կարևոր է, որպեսզի հայկական կողմն արդեն  խաղի կանոններ թելադրող դիրքորոշում ստանձնի։ Մինչդեռ ներկա իշխանությունների դեպքում խիստ վերապահումով եմ մոտենում, որ այդպիսի համարձակություն կունենան։

- Վերջերս հայտնի դարձավ, որ Հայաստան է ժամանել պոլսահայ գործիչ Սամսոն Օզարարատը։ Տարիներ առաջ դուք նրա հետ էլ էիք հանդիպել։ Այս ընթացքում հանդիպե՞լ եք իր հետ։ Ձեր տեղեկություններով՝ ինչ-որ բանակցություններ ընթանո՞ւմ են Թուրքիայի հետ սահմանները բացելու վերաբերյալ։

- Դե գիտեք, եղել է զուտ մարդկային շփում, ընկերական չենք կարող համարվել։ Չնայած իր կողմից բազմիցս հրավեր է եղել, որպեսզի ես հյուրընկալվեմ իր տանը Նիցցայում։ Մենք հաճախ հանդիպեցինք, երբ որ Ջեմալ փաշայի թոռը 2009 թվականին եկավ Ծիծեռնակաբերդ, դա իրենց նախաձեռնությունն էր։ Նախաձեռնություններ եղել են մի քանի անգամ, բայց ես չեմ կարծում, թե անձի, նաև լոիբբիստի, որը կապեր ունի թուրքական քաղաքական, տնտեսական վերնախավի շրջանում, մեկ մարդու միջոցով կարող է լուծվել։ Դա մի քիչ կարգավիճակի հարց է։ Սա միջպետական հարց է, միջպետական հարցերը պետք է լուծվեն ավելի բարձր մակարդակով, քան մեկ-երկու լոբբիստների նախաձեռնությամբ, ինչքան էլ որ նրանք ազդեցություն ունենան, ազդեցիկ երևան։

- Ինչո՞ւ եմ հարցնում։ Նախկինում մեկնաբանություն վերցրել էին Հովհաննես Իգիթյանից, նա մեզ հայտարարություն էր ուղարկել, իբր ֆրանսահայ բժիշկների հետ կապված թեմայով էին ինչ-որ հարաբերությունների մեջ։ Սակայն թուրքագետ Հակոբ Չաքրյանն ասում էր, որ նա պատահական չի գալիս։ Օզարարատը նախկինում ներգրավված եղել է հայ-թուրքական բանակցություններում՝ «Ֆուտբոլային» դիվանագիտություն, Սեւծովյան համագործակցության խորհրդում, Լևոն Տեր-Պետրոսյանի նախագահության օրոք կազմակերպել է «Գորշ գայլերի» առաջնորդի հետ հանդիպումը։ Ինչպես նաև մեկնաբանություն էի վերցրել «Ակօս» թերթի հայկական բաժնի խմբագիր Էստուկյանից, նա նույնպես մոտավորապես այդպիսի կարծիք էր հայտնել։ Վերջերս Ազգային ժողովում Արտաքին գործերի նախարարն ասել էր, որ Թուրքիան այլևս պատճառ չունի սահմանները փակել Հայաստանի հետ։ Դրանից հետո արդեն համացանցում հայտնի լուսանկարը տարածվեց համացանցում Օզարարատի և Իգիթյանի։ Այս ամեն ինչը չի՞ կարելի կապել միմյանց հետ։

- Ես ենթադրություններ չէի ցանկանա անել։ Սամսոն Օզարարատն ամեն տարի Հայաստանում էր, ինչքան գիտեմ, մասնավոր այցերով։ Նորից եմ ասում, միջպետական հարաբերությունները, մանավանդ Հայաստանի և Թուրքիայի պարագայում, ինստիտուցիոնալ մակարդակում պետք է լուծվեն, այլ ոչ թե լոբբիստների։ Ի՞նչ պետք է անի Սամսոն Օզարարատը, որը չի ներկայացնում պետական պաշտոնական որևէ կառույց։ Լոբբիստը, այո, կարող է գալ, փոխանցել ինչ-որ տեղեկություն, ինչ-որ հաղորդագրություններ։ Կարծում եմ, որ սա միջոց է, բայց գլխավոր նպատակը միջպետական հարաբերություններն են, որտեղ բազում ու բազմապիսի հարցեր կան։ Պետական մակարդակով, ինստիտուցիոնալ մակարդակով են պայմանավորված։ Միջպետական հարաբերությունները լինում են հանձնաժողովների, պատվիրակությունների այցերի տեսքով, պետական քարտուղարի կամ նախարարների այցելության միջոցով, թեկուզ ոչ պաշտոնական, աշխատանքային։

- Հիմա հայ-թուրքական հարաբերությունների բարելավման հանարավորություններ տեսնո՞ւմ եք՝ հաշվի առնելով Հայաստանի շատ բարդ, շատ թույլ վիճակը։

- Ոչ, այս պահին մենք պետք է առկախենք։ Դա պետք է լինի մեր սկզբունքային դիրքորոշումներից մեկը։ Իհարկե, մենք չեն ժխտում բոլոր հարևանների հետ բարիդրացիական հարաբերություններ հաստատելու կարևորությունը, բայց այսօր Թուրքիայի և նրա «կովկասյան սատելիտի» [Ադրբեջան] պահվածքն ագրեսիվ հավակնոտ է։ Այսինքն՝ ճնշողի և թելադրողի դիրքում են հանդես գալիս։ Քանի դեռ այդ դիրքորոշումը պահպանվում է, Հայաստանն այդ պահի դրությամբ ստիպված կլինի զիջողի դերում հանդես գալ, ինչն անցանկալի է։ Այդ հարաբերություններն առկախելու դիրքորոշումը, նաև կոմունիակացիաների դեբլոկադայի առումով պետք է սթափեցնող լինի գոնե, որովհետև մենք միայն հոխորտանք ենք լսում։ Այդ հոխորտանքի մթնոլորտի մեջ միջպետական հարաբերություններ չեն հաստատվում։