Երջանկությունը եւ սպանությունը
Եզակի մարդիկ են երջանիկ եղել: Մեկը մեր Սողոմոն Թեհլերյանն է, մյուսին Կամյուն գտել է ստվերների աշխարհում: Երրորդը, հավանաբար, Դիոգենեսն է:
Երջանկության զգացումն անշրջելի, ամփոփված բավարարվածության մեջ է` սպանեցի Թալեաթին, երջանիկ եմ: Իմ երեխայի սահուն կյանքն ինձ չի երջանկացնի: Ես հո գիտեմ, որ կյանքն անակնկալներով է հարուստ: Երեխան վաղը կարող է ծանր հիվանդանալ: Այս հիվանդությունն ունայնության զգացում չի կարող առաջացնել, որովհետեւ դրա մեջ անուղղելի մի բան կա: Թալեաթի սպանությունը պիտի որ առաջացներ` իմ ինչի՞ն էր պետք: Բայց այս երկուսն իրար «դեմքով» չգիտեն: Եվ չեն իմանալու:
Իր բնությամբ երջանկությունն ունայնություն չգիտի: Ինչպես ինքնասպանությունը չի սրբագրվում, այնպես էլ` երջանկությունը: Ունայնությունը կա այն ամենում, որում դու շարունակվում ես: Գնեցիր մի քանի դղյակ, ունայն է, որովհետեւ երկրաշարժը, օրինակ, բացառված չէ, դու դրա վրա իշխանություն չունես: Կամ կարող ես «հիվանդանալ» ավելի լավ դղյակով: Այնպես, որ ձեռքիդ տակ եղած դղյակի դեպքում ինքն իրենով ուրախությունն ամփոփ չէ: Դրա հաջորդ օրը կարող ես արթնանալ բերանի տհաճ համով, սիրելի բարեկամդ կամ հենց դու կարող եք գետից նույնիսկ թաց դուրս չգալ:
Երջանկության զգացումը չպետք է այլ էմոցիաներին որպես մրցակից ունենալ, ինքն ինքնաբավ է, նույնիսկ եթե աշխարհը փլվի գլխին: Ինքն իր աչքին պետք է անվիճարկելի լինի: Ահա թե ինչու վրեժի զգացումը երջանկության «դասագրքի» լավագույն օրինակն է: Երջանկության զգացումը պահանջում է, որ դու «ավարտվես» իր «վրա»: Հետագա ոչ մի փորձություն կամ պատիժ չի կարող հաշմել նրան, ինքը պիտի իշխի իր ամփոփվածությամբ շարունակելիի վրա: Կամյուն Սիզիփոսի երջանկության թիկունքում չի տեսնում նրա «ինադը» Զեւսի հանդեպ: Առանց իր մեջ մի հզոր աստվածություն ոչնչացնելու, որով հնարավոր չէ նույնիսկ մահը, Սիզիփոսը չի կարող երջանիկ լինել: Ժայռը, որը նա փորձում է հասցնել լեռան գագաթը, հենց Զեւսն է: Այստեղից միջանկյալ հետեւություն` երջանկությունը խմբակային չի լինում, այն առանց զոհի կամ «զոհաբերության» հնարավոր չէ:
Երջանկությունը որեւէ աստվածության չի խոնարհվում, քանի որ հենց «աստվածությունը» տապալելու բավարարվածությունն է: Նույնիսկ սիրո մեջ է այդպես: Քիչ է երկրպագել նրան, որին սիրում ես: Նա պետք է «տապալվի» քոնը լինելով: Սիզիփոսը պատասխանատվության զգացում ունի, Հադեսում ինքը պատասխանատու է: Սողոմոն Թեհլերյանը պատասխանատու չէ, որովհետեւ կրակելուց առաջ նա դեռ կարող է հարցնել` որ ի՞նչ:
Երջանկությունը լինում է առանց պատասխանատվության, այլապես դա ի՞նչ երջանկություն է: Կայենը, այո, կարող է սպանել՝ պայմանով, եթե Աստված չկա: Սողոմոն Թեհլերյանն սկզբում սպանեց Աստծուն, որպեսզի կարողանա երջանիկ լինել: Նա գիտի, որ չի կարող թույլ տալ Թալեաթի գոյությունը: Նա այդ մտքով տարված է այնպես, ինչպես բանաստեղծությամբ են լցված, ինչպես Աուստեռլիցի արեւն է բացվում ռազմադաշտում, որը կողմերից մեկի համար «մահացու» է: Որովհետեւ երկու հոգի միաժամանակ երջանիկ չեն լինում: Մեկը զոհն է: Առանց զոհի հնարավոր չէ երջանիկ լինել: Մի խոսքով, մինչեւ Աստծո վրա գիծ չքաշես, երջանիկ չես լինի: Աստծո ներկայությունը խանգարում է, ինքն անմիջապես կհիշեցնի շարունակությունը, իսկ շարունակությունը միշտ հագեցվում է ունայնության զգացումով:
Ունայնությունը շարունակության ծուղակն է: Տեսակետ կա, որ ունայնությունը նահանջում է սիրո առաջ: Բայց սերը երջանկացնում է, եթե ինքն ամեն ինչում կա, այսինքն, եթե մարդն անընդհատ նրա մեջ է: Մարդը պետք է մեռնի սիրո մեջ, ինքը չպետք է քննի սերը: Մարդը պետք է ավարտվի իր լավագույն զգացումների մեջ, դա իր մարտահրավերն է կյանքին, որը միշտ այլ բան է առաջարկում: Մարդը պետք է ավարտվի իր լավագույն զգացումների մեջ, որպեսզի ունայնությունը հետեւից չհասնի: Ինքը մնացած կյանքի ժամանակ պետք է ունենա, մնացած կյանքը նույնպես պետք է լինի սերը:
Թալեաթի գլխին արձակված փամփուշտը միայն այդ պահին արձակված փամփուշտ չէ, այլ Թեհլերյանի մնացած ամբողջ կյանքի փամփուշտը: Թեհլերյանն ավարտվել է այդ փամփուշտով, ինչպես Սիզիփոսը` քարով: Սողոմոն Թեհլերյանն ավարտվել է այդ կրակոցով, իր կյանքի հետագա ոչ մի ակնթարթ չի կարող իշխել այդ կրակոցի վրա ու սխալ հանել Թեհլերյանին: Որ պահից ինքը հասկացավ, որ սխալվել է, պիտի կրակի իր ճակատին: Թեհլերյանին դա տրված չէր, երջանկությունն ընթացիկ չի լինում, ընթացիկ՝ նշանակում է կանգառներ տեսնել:
Թեհլերյանն ավարտված էր «Աստծո» մեջ: Մարդը կարող է երջանիկ լինել միայն Աստծո մեջ, երբ ունայնությունն արդեն հենց Աստծո ձայնն է: Ունայնությունն Աստծո «հյուպատոսն» է մեր էությունում, ինքը բոլոր այն զգացումների հետ է, որոնք իրենք իրենցով են, որոնք հնարավոր չէ լցնել մեզանով, որոնք չեն ամբողջացնում մեզ: Ունայնությունը գալիս է ասելու` փորձեք նորից: Աստծո մեջ ունայնությունն այլեւս խորհրդատու չէ, քանի որ այն, ըստ էության, հատիկ առ հատիկ մեր «վրա» հավաքում էր Աստծուն:
Մհեր ԱՐՇԱԿՅԱՆ
«Մշակութային Հրապարակ» ամսաթերթ
Կարծիքներ