Մոզգը

Մոզգը

Նույն՝ անփոփոխ տեղում էր նստում՝ մեջտեղի շարքի առաջին նստարանին, ուսուցչական սեղանին կպած։ Մեր գժություններին բացարձակ անմասն էր, նույնիսկ՝ անտարբեր։ Համարյա անշարժ՝ հայացքը դաս պատմող ուսուցչից չկտրելով։ Հագնվում էր չափազանց կոկիկ, «ֆորմա-ֆարթուկը»՝ իդեալական մաքուր, օձիք-մանժետները՝ միշտ ճեփ-ճերմակ, երկար մազերը՝ մաքուր, խնամված։ Էնքան հեռացած էր բոլորիցս, մեկուսի, չշփվող, լուռ, որ գոյությունը գրեթե չէիր զգում։ Միայն գիտեինք, որ անունը Եվա է, ազգանունը՝ Աստվածատրյան, մեկ էլ՝ որ որդեգրված երեխա է։ Ու զգացվում էր՝ շատ հոգատար ու հարուստ պահված։ Չգիտեմ… հայացքը դասատուից չկտրող այս առեղծվածային աղջկան իրո՞ք այնքան հետաքրքրում էին դասերը, որ չէր շեղվում անգամ մեր՝ գժուկներիս համով այլանդակություններից… Հոգի՞ն էր ալեկոծ, ու մտքերն ուրիշ տեղ էին սլացնում, իսկ դաս պատմող ուսուցիչը պարզապես այն հարմար կետն էր, որին շարունակ կենտրոնացած էր հայացքը։ 

Նա էլ գուցե դասարանի ոչ ակտիվ զանգվածի հետ մոռացումի գզրոցը նետվեր, եթե չունենար էն փայլուն տրամաբանությունը, ճկուն միտքն ու խելքը, որպիսին քչերին է տրվում։ Ճիշտ է՝ երբեք ձեռք չէր բարձրացնում՝ դաս պատասխանելու, ինչը միայն իր բարդույթներով, տարօրինակ համեստությամբ կարելի էր բացատրել։ Իսկ երբ դաս էին հարցնում, հասկանալի էր դառնում, որ ոչ այնքան պատրաստվել է, որքան զիլ տրամաբանությունն է առաջ բրթում։ Ու արդյունքը արտակարգ էր ստացվում։  

18 տարի անց նորածին երեխաս գիրկս՝ անցնում եմ պոլիկլինիկայի՝ ուղեգորգի պես նեղ-երկար միջանցքով, տեղավորվում պատահած աթոռում ու սպասում հերթիս։ Մի երկու նստարան այն կողմ կծկված նստած է բռաչափ մի կին՝ երիտասարդ է, բայց տարիքից առաջ ընկած խորշոմներով, հյուծված դեմքով։ Հագուկապը՝ անպատմելի խղճուկ, հնոտի։ Միայն կիսադեմն է երեւում ու ծնկներին մանկությունիցս ծանոթ նորածնի ծրարը՝ հնաոճ, երբեմնի թարմությունն անցյալում թողած։ Նստած է լուռ՝ գլուխը հակած ամպագույն բարուրին։ Ու քիչ է մնում մտածես, թե ձեռքի փաթթոցը դատարկ է։ Աթոռների երկար շարասյան մեջ լոկ երկուսով ենք՝ ես ու ինքը։ Իմ գալը չի էլ նկատում, վաղսովետական չորուկ աթոռիս խռպոտ ճռռոցից անգամ հայացքը չի թեքում։ Կողքը հինգ-վեց տարեկան մի աղջնակ է թռվռում՝ նույնպիսի խղճուկ հագուկապով։ Հերթը հասնում է, մտնում է բժշկի սենյակ։ Ու միայն դուրս գալիս՝ դռների մեջ դեմքն ամբողջությամբ տեսնելով՝ ճանաչում եմ… Անհավատալի է․Եվան է՝ մեր դասարանի մոզգը, որին ընկեր Գասպարյանը փայլուն կրթություն, երջանիկ ապագա էր գուշակել «կյանք մտնելուց» հետո։

Այդ օրվանից սկսվեց մեր նոր ծանոթությունը՝ ասես անցյալում չէր էլ եղել։ Պարզվեց՝ մեր հարեւանությամբ է ապրում։ Անկարելի էր հավատալ, որ դասարանում իր հավաք տեսքով, նախանձելի խելք ու շնորհքով աչքի ընկնող այս աղջիկը կարող էր այսքան անճանաչելի դառնալ։ Հայրական տունը, որտեղ ապրում էր, թշվառ էր, աղքատիկ՝ ամեն ինչ հին, մաշված, խունացած։ Անհամբերությամբ հարցերս եմ շարում՝ ինչո՞վ ես զբաղվում, ի՞նչ մասնագիտություն ունես՝ փայլուն խելքդ օգտագործեցի՞ր, ամուսնացե՞լ ես… Բառերը կարճ են, կտրուկ՝ ավելորդ հետաքրքրություն չհանդուրժող պատասխաններով։ Դպրոցից հետո ոչ մի տեղ չի սովորել։ Ոչ էլ ամուսնացել է։ Ծնողների մահից հետո երկու երեխա է ունեցել… տարբեր մարդկանցից։ Խոսում է սակավ, դանդաղ՝ երկար մտածելով, պաուզաներով։ Դեմքն անվրդով է՝ առանց դույզն-ինչ էմոցիայի, աչքերը շարունակ ներքեւ խոնարհած։ Ցրիվ մտքերից կռահում ես միայն, որ երեխաների հայրերի հետքն իսկ չկա, իրենց րոպեական հաճույքները ստացել՝ վաղուց ռադ են եղել։ Ինձ ծանոթ հարեւանների պատմություններում նախատինք կար, դատապարտում։ Գլուխները կսկծալի տարուբերում էին, ձեռքները չոքներին տալիս, թե ո՜նց ծնողների հարուստ կահկարասին, պոպոքի պես լիքը տանմեջը մսխեց-փոշիացրեց։ Երեւի ծախել՝ երեխեքին էր կերակրել։ 

Էդ ժամանակ ո՛չ աշխատանք ուներ, ո՛չ էլ գոնե մի օգնող-հարազատ։ Սոսկալի էր, հույզերը հանգիստ չէին տալիս ինձ՝ ախր ո՜նց են գլուխները պահում, ո՜նց են ապրում էդ սովալլուկ մատղաշները… 

Հաջորդ օրն իսկ հավաքեցի երեխայիս բարուրաշորերը, մեջներից մի քանի արտահագուստ ջոկեցի՝ տղա երեխուն քիչ թե շատ հարմար, ու տարա։ Հապաղելն աններելի էր… 

Մի օր էլ գումի շուկայի մոտ տեսա Եվային։ Արեւածաղիկ էր ծախում։ Սառը բորդյուրին երկտակ ծալված, ավելի փոքրացած, երեխան՝ էլի ծնկներին, աղջիկը՝ կողքին, նույն պաղ բետոնին։ Անչար, անպահանջ դեմքով… Հաջորդ օրը աղջկաս ամառային սայլակը վազացրեցի շուկա, որ գոնե ձեռքերը մի քիչ թեթեւանային, փոքրիկն էլ ապահով լիներ։  

Այդ նույն տարին ընտանիքով տեղափոխվեցինք ուրիշ թաղամաս, ու ես Եվային իսպառ կորցրի։ Մեկ էլ, շատ տարիներ անց, Մամուլի շենքի մոտ տեսա։ Երեխեքից էլի անբաժան էր․ձեռքները պինդ բռնած՝ ասես բիրտ ուժից պաշտպանելով, դանդաղաքայլ ներքեւ էր սահում։ Երկար մազերը, ինչպես հին ու բարի օրերին, արձակված էին ուսերին, ու թվում էր՝ այն ժամանակներից ջրի, մկրատ-սանրի երես չէին տեսել։ Նույնպիսի խղճալի հագուկապով էր, ինչպես վերջին անգամ։ Ինձ չնկատեց։ Չգիտեմ էլ՝ ինչ կզգար, եթե իմանար, որ տեղումս քարացել, լալկվել՝ ցավով հետեւում եմ խմորեղենի հղփացած տիրուհու՝ իր կողմը շպրտված գռեհիկ, կեղտոտ հիշոցներին։ Դրսում շարված փայտե արկղերից թխվածք էր գողացել … 

Երեք փոքր ստվերներ, աքսորյալների պես ամուր օղակված, անվերջանալի հայհոյանքներին անարձագանք՝ փափուկ ձուլվում էին հանդարտ իջնող մթնշաղին…

Արուս ՄԱՆՈՒՉԱՐՅԱՆ
Հրապարակ մշակութային հավելված