Սիրանուշ Զախարյան. Գորգագործը

Դեռ պատերազմ է, ու ոչ ոք դրան անուն չի դրել։ Միայն օրեցօր ավելի ու ավելի շատ եմ սպասում հրաշքի։ Էդ բառին երբեք էսքան չէի հավատացել։ Բայց գրողի տարած պատերազմը շատ բաներ է սովորեցնում։ Սովորում ես արժեւորել մինչ այդ անարժեք համարածդ, սովորում ես քո ներսում արժեզրկել նախկինում բարձրագույն արժեք համարածներդ։ Այնքան ես թուլանում, որ առանց հրելու թավալ ես գալիս, սողում ես, բայց մի պահ է գալիս, որ առանց գիտակցելու, թե որտեղից, ինչ-որ ուժ մեծ թափով քեզ ոտքի է կանգնեցնում, ու ի զորու ես դառնում ավիրել դիմացդ ելնող ամեն ինչ։ Պատերազմի մասին ավելի շատ խոսում են կողքից նայողները, իսկ նրանք, ովքեր ապրում են պատերազմը, լռում են երկու պատճառով՝ կա՛մ չեն հասցնում խոսել, կա՛մ չեն ուզում վերապրել։

Ես աշխատանքից դուրս եմ եկել։ Գորգ եմ գործում, որ որդիս դրա վրայով քայլելով տուն մտնի։ Արդեն քսան օր է՝ չի զանգել, չի գրել։ Բայց ես հավատում եմ, որ կգա։

Երբեմն հասկանում եմ, որ իրականությունը հոսում է իմ միջով։ Մտել է երակներս, արյանս փոխարեն սրտիցս դուրս է մղվում, տարածվում ողջ մարմնովս մեկ, հետո․․․ Հետո հասնում է ուղեղիս, ու մթագնում եմ։ Բա որ հանկարծ․․․ Մի պահ մնում եմ մթագնած ու նորից վերադառնում, գրկում հորինածս պատմությունն ու համոզում ինձ, որ ոչ մի «բա որ» էլ չկա։

Մենք գորգ չունենք։ Տղես միշտ ասում էր, որ երբ մեծանա, առաջին մեծ բանը, որը կգնի իր աշխատավարձով, գորգը կլինի։ Ես սպասում եմ այդ օրվան։ Ես միշտ ասում էի, որ նրա գնած գորգը կփայփայեմ, ու նրա երեխաներն այդ գորգի վրա չորեքթաթ ման կգան։ Իսկ այս մեկը, որը ես եմ գործում, նրա ու նրա ընկերների հաղթական քայլերով տուն մտնելու համար է։

***
Երկու ամիս է՝ որդուցս լուր չունեմ․ յոթ ընկերով անհայտ կորած են համարվում։
Հայրս բացեց տանս դուռը։ Երեխա ժամանակ միշտ սպասում էի հորս՝ տուն մտնելուն ու, նրա տուն մտնելուն պես, ինքնամոռաց վազում էի գիրկը։ Ես հորս կպաշտեմ մինչեւ կյանքիս վերջը։ Որդուս հորս անունով եմ կնքել։ Այս անգամ նա գլխիկոր է, ու ես չեմ շտապում գրկել հորս։ Զինվորական հագուստը կեղտոտված է, ճմրթված, ինքը՝ հոգնած, մազերը՝ դեմքը ծածկած, մորուքը՝ երկարած։ Էդպիսին ես հորս երբեք չէի տեսել, անգամ՝ տատիս մահվան ժամանակ։ 
- Հայր, քեզ կներեմ, եթե դու չգաս։ Բայց եթե որդիս չգա, ու դու դուռս բացես, քեզ երբեք չեմ ների։
Հայրս լուռ դուրս եկավ։ Երեւի եկել էր մխիթարելու։ Էս ի՞նչ ասացի։ Էս ի՞նչ արեցի։ Վազեցի, որ հորս հետ կանչեմ, բայց էլ բակում չէր։ Բակում ոչ ոք չկար։ Բայց ինչո՞ւ էր եկել, ո՞ւմ էր թողել պատերազմը, ո՞վ պետք է իր փոխարեն պաշտպաներ տղուս։ Գնացի տուն ու շարունակեցի գործել գորգը։
Ինձ համար թանկ են հողս էլ, հայրս էլ։ Բայց որդիս․․․ Նա իմ շունչն է, օդն է։ 

***
Աղջիկս չի գալիս ինձ մոտ։ Արդեն չորս ամիս է, ինչ այստեղ եմ՝ այս փոքր սենյակում, իմ գորգի հետ։ Ինձ համար ուտելիք  ու ջուր են բերում սպիտակ հագուստով աղջիկներ։ Երբեմն արթնանում ու տեսնում եմ, որ իմ հագուստի վրայից ինչ-որ սպիտակ կոմբինեզոն եմ հագել։ Շատ մեծ ջանք է ինձնից պահանջվում էդ կոմբինեզոնը հանելու համար։ Էստեղ նաեւ մի փոքր տումբա կա, որի վրա օրացույց է դրված։ Ամեն գիշեր ես օղակի մեջ եմ վերցնում անցած օրը։ Ես գիտեմ, որ ամեն օր ավելի քիչ է մնում որդուս հետ հանդիպմանը։

***
Մնաց մի քանի շարք։ Արդեն պատերազմն անուն ունի։ Պարզվում է՝ վաղուց է վերջացել քառասունչորսօրյա պատերազմը։ Ո՞նց է վերջացել, եթե վեց ամիս է` որդիս չի զանգել։ Բա ո՞ւր է։ Ո՞ւմ հետ է կռվում, եթե պատերազմը վերջացել է։
Ես տանն եմ։ Բայց այստեղ էլ նույնքան մենակ եմ, որքան այն փոքր սենյակում, ուր սպիտակ հագուստավորներից բացի ոչ ոքի չէի տեսնում։ Քույրս, ով մի ժամանակ ամեն երեկո գալիս էր ինձ մոտ, հարկ եղած ժամանակ բժիշկ էր կանչում, ջուր կամ դեղ էր տալիս, հիմա երկու-երեք օրը մեկ է գալիս․ աշխատանքի է, ընտանիք ունի, փոքր երեխաներ․ հասկանում եմ։ Աղջիկս սենյակից դուրս է գալիս միայն համալսարան գնալու համար։ Հայրս այլեւս իմ տուն չի գալիս։ Հարեւաններից ոմանք երբեմն մտնում-դուրս են գալիս․ պարտքի զգացումը թույլ չի տալիս չգալ։ Ամաչում եմ ասել, որ չգան, որ ինձ ոչինչ պարտք չեն, որ ես նրանց չեմ սպասում, որ նրանց ներկայությունից, կրկնվող հարցերից, սառած դեմքերից ես ինձ ավելի լավ չեմ զգում․ հորս պես կնեղանան։
Պատուհանս բաց է։ Ինչ-որ անիմաստ, անարժեք գոռգոռոցներ են լսվում։ Հարեւաններս վիճում են։ Ինձ անծանոթ ծիծաղով փակում եմ պատուհանս։ Չգիտեմ՝ երբվանից ինձ համար ծիծաղելի դարձան վիճող մարդիկ, փախչող մարդիկ, մարդիկ․․․

***
Վերջին հատերն եմ գործում։ Ձեռքս սահեցնում եմ գորգի վրայով ու ամեն հատի մեջ զգում եմ արցունքներիս ծանրությունը, կարոտիս հոտը, անզորությանս կշիռը, վախերիս ապտակը, ձեռքերիս դողը․․․ Սիրտս դանդաղ է զարկում, բայց այնքան ուժեղ, որ զգում եմ մարմնիս թրթիռը, որում զգացմունքներ չկան։ Ո՞վ եմ ես։ Ի՞նչ եմ արել ես՝ էս յոթ ամիսների ընթացքում։ Ինչի՞ չեմ կոտրել բոլոր դռները, չեմ ճանկռոտել հողը, արմատախիլ չեմ արել բոլոր ծառերն ու թփերը։ Ի՞նչ եմ արել ես՝ աղոթելուց ու լաց լինելուց բացի։ Ոչինչ․․․ Աղոթել եմ ու լաց եղել․․․ Սպասել եմ, սպասել եմ․․․
Գործում եմ վերջին հատը։
-    Մա՜մ․․․
Աղջիկս է՝ արցունքն աչքերին։ Քանի ամիս է՝ հետս չէր խոսել։ Ի՞նչը ստիպեց նրան երեկոյան այս ժամին բացել սենյակի դուռը, հանել ականջակալներն ու մոտենալ ինձ։ Գուցե որոշել է, որ վերջապես երկուսո՞վ տանջվենք, միասի՞ն լաց լինենք, իրար ուսի՞ հենվենք։ Նայեցի աղջկաս կողմը։ Ուրախ էր։ Ինչի՞ համար։ Սուտ գնահատականի՞։ Աղջիկս մոտենում է, համոզվելով, որ գործել վերջացրել եմ, եռանդով վերցնում է ծանր գորգը, ծանրությունից տնքում է, լաց է լինում ու ոչ մի բառ չի ասում։ Տանում է, մի մատով դժվարությամբ բացում է դուռն ու փռում շեմքից մինչեւ տուն։
- Ես գիտեի՜,- ասում է։

Որդիս տուն է մտնում։ Նրա հետեւում հայրս է կանգնած՝ գլուխը բարձր, գոհունակ ժպիտը դեմքին։
Իմ անփառունակ գոյությունն այլեւս արժեւորված է։ Դողացող ոտքերով կանգնում եմ, մոտենում որդուս ու․․․ ոտքերս թուլանում են, ընկնում եմ որդուս գորգի վրա։

Աչքերս բացում եմ։ Երա՞զ էր։ Չէ․․․ որդուս ձեռքից ջուր եմ խմում։ Ների՛ր ինձ, հայրիկ։ Ների՛ր ինձ, հայրենիք․․․

«Մշակութային Հրապարակ» ամսաթերթ