Մարդուն պետք չի փող տալ. Աշոտ Եսայանը խորհուրդ է տալիս նոր կառավարությանը

Աշխատանքի և սոցիալական պահովության նախկին նախարար Աշոտ Եսայանը ոլորտի ամենափորձառու մասնագետներից է: Նա սոցիալական քաղաքականության համար պատասխանատու այս կառույցը ղեկավարել է 1990-1995 թվականներին, մինչև 2005 թ. զբաղեցրել է առաջին փոխնախարարի պաշտոնը և 20 տարուց ավելի է, միջազգային բարեգործական հիմնադրամի հոգաբարձուների խորհրդի նախագահ է, ՄԱԿ-ում ազգային փորձագետ է եղել տարբեր ծրագրերի գծով: Քչերը գիտեն, որ Աշոտ Եսայանը «Փարոս» համակարգի հեղինակն է, այն նույն «Փարոսի», որը Նիկոլ Փաշինյանն աղետաբեր է համարում Հայաստանի համար։ «Եթե մարդիկ տանը նստած սպասեն, թե կառավարությունն ինչ կանի, իրենց խնդիրները չեն լուծվի, բանը հասել է այնտեղ, որ իրենց կովերին մորթում են, հեռուստացույց չեն առնում, որ աղքատության նպաստ ստանան»,- ասել էր Փաշինյանը Աստանայում, հայ համայնքի ներկայացուցիչների հետ հանդիպման ժամանակ: Աշոտ Եսայանին մի քանի հարց տվեցինք: 

-Պարոն Եսայան, այսօր նպաստների համակարգի մասին շատ է խոսվում, քննադատում են «Փարոսը»: Ո՞րը կլինի Հայաստանի համար լավագույն համակարգը այսօր, նպաստի սահմանման ո՞ր եղանակը, նպաստի ո՞ր չափը:  

-Այն ժամանակ, 90-ականներին, քիչ էին հնարավորությունները պարզելու, թե այս կամ այն ընտանիքը ինչպիսի եկամուտներ ունի։ Դրա համար վերցվեց մի քանի պարամետրեր, որոնցով որոշվում էր՝ ընտանիքը կարելի է համարել աղքատ, թե ոչ։ Ժամանակն անցել է, մարդիկ փոխվել են, նաև կարծիքներն են փոխվել։ Այն ժամանակ մենք 17 ռիսկի խմբեր հավաքեցինք, 100 մասնագեների հարցրեցինք, թե որ չափանիշներին են իրենք առաջնահերթություն տալիս։ Փարոս համակարգի հիմնական փիլիսոփայությունն այն է, որ ոչ թե ես որպես նախարար որոշեի, թե էս մարդը աղքատ է, թե ոչ, այլ որ ինձանից անկախ համակարգ լինի, որն էլ կորոշի իմ փոխարեն: Հիմա բոլոր հնարավորությունները կան տարբեր համակարգերից տեղեկություններ ստանալու, և եկամուտների, և ծախսերի մասին։ Շատ երկրներում նաև ծախսերով են որոշում ընտանիքի աղքատության մակարդակը։ Եթե ՊԵԿ-ի ասածը ճիշտ լինի, որ բոլորը հայտարարագրեր ներկայացնեն, սա շատ թե քիչ կօգնի եկամուտների չերևացող մասերը ի հայտ բերելու: 

-Հունվարի 1-ից կառավարությունը ծերության, հաշմանդամության նպաստ ստացողների, մեկ կերակրողին կորցրածների նպաստը բարձրացրեց 16-19 հազարից մինչև 25 հազար 500 դրամ: Սա ինչպե՞ս եք գնահատում, բավարա՞ր է:  

-Խոսքը նրանց մասին է, ովքեր չունեն աշխատանքային ստաժ: Հաշմանդամների համար դա արդարացված է, բայց ծերության նպաստառուների համար՝ ոչ: Մարդը 16-ից 63 տարեկանը չի աշխատել: Այո, դա մեծ գումար չի, բայց հարցը ոչ թե գումարի չափն է, այլ սկզբունքը: Դու դեռ թոշակի տարիքի չհասած արդեն պետք է իմանաս՝ քանի քայլում ես, պետք է վճարես: 

-Այսօր խոսվում է այն մասին, որ ամեն մարդ ինքն իրեն օգնի: Ինչպե՞ս դա կարելի է անել: 

-Մենք այն ժամանակ արել ենք նման բան, ընդօրինակեցինք Ռուզվելտին: 1929-33 թվականներին նա հանրային աշխատանքներ էր սահմանել նպաստառուների համար: Մենք էլ մտցրեցինք հանրային աշխատանքներ, որ մարդը նպաստի փոխարեն գնա, օրինակ, եկեղեցու դիմաց մաքրի, հասարակական աշխատանք կատարի, արդյունքում ստանա կրկնակի անգամ ավելի նպաստ։ Եթե դու չես գալիս, չես մասնակցում այդ աշխատանքներին, քո ներդրումը չես անում, ուրեմն դու ունես եկամուտ։ Դու քո աղքատության հաղթահարմանը չես մասնակցում: Նույնիսկ, հիշո՞ւմ եք, աղքատության հաղթահարման ծրագիրը: Ես այդ ժամանակ նախարարի առաջին տեղակալն էի ու այդ ծրագրի տեխնիկական խմբի ղեկավարը: Ես առաջարկեցի ոչ թե աղքատությունը կրճատել, այլ աղքատությունը հաղթահարել, այսինքն, որպեսզի ես ձեզ ձեր նստած տեղից բարձրացնեմ, դուք պետք է հպվեք աթոին, որ ես կարողանամ դա անել: Հիմա այդ աղքատություն կոչվածն է: 

-Բայց այն ժամանակ աղքատությունը չհաղթահարվեց: Ինչպե՞ս եք պատկերացնում դա անել հիմա: 

-Աշխատավարձերի բարձրացումը կբերի նրան, որ աշխատող աղքատներ չեն լինի: Այսինքն, եթե հիմա նվազագույն աշխատավարձը 55 հազար է, կդառնա 100 հազար: Այդ ժամանակ մինչև 100 հազար ստացողները այլևս չեն կարողանա դիմել նպաստի համար և այդ գումարները կարելի կլինի լավ կրճատել ու ուղղել այլ նպատակների: Օրինակ, որպեսզի յուրաքանչյուր համայնքում ունենան այնպիսի սոցիալական աշխատողներ, որ սոցիալական կյանքը վերակազմակերպեն, եթե եղել է, ընդհանրապես նման կյանք: Այդ աշխատողին այնքան պետք է վստահեն, որ ցանկացած հարցով դիմեն, ինքն էլ կարողանա նրանց օգնել, դրան գումարած՝ նաև կարողանան կամավորներ ներգրավեն: 

-Ի՞նչ եք կարծում, մենք գոնե մոտեցե՞լ ենք աղքատության հաղթահարմանը: 

-Չէ, դա մի ծրագիր էր, որը արվեց, սակայն դեռ չավարտած, առաջ քաշվեց այլ ծրագիր՝ կայուն զարգացման ծրագիրը: Իմ կարծիքով, դա բերեց նրան, որ աղքատությունը խորացավ: Կարող է, նաև մեթոդաբանության փոփոխություններ արեցին: 

-Դուք ռեա՞լ եք համարում աղքատության պաշտոնական ցուցանիշը՝ 29-30 տոկոս: Ոչ պաշտոնական գնահատականներով այն 32-35 տոկոս է: 

-Ճիշտն ասած, այդ թվերը հավատ չեն ներշնչում: Համարում եմ, որ այդպես չի: 

-Ավելի քի՞չ է:

-Իհարկե: Կարծում եք, Հայաստանում 3-ից մեկը աղքա՞տ է: Պետք է ընտանիքի կարողականությունը սահմանվի: Ոչ թե աղքատության պատկերը՝ ենթադրենք, մտնում են, ֆոտոապարատով նկարում են տան ներսը, ու որոշում են, որ տվյալ ընտանիքը աղքատ է, այլ կարողականությունը գնահատվի: Ընտանիքների կարողականության գործակիցը պետք է հաշվել, որքանով է մարդը ի վիճակի իր իր ֆիզիկական ու  մտավոր ունակությունները գործի դնելով, իր ընտանիքի՝ բարեկեցությունը չէ, նվազագույն կենսամակարդակը ապահովել:  

-Շատ ժամանակակից մտքեր եք ասում, նոր կառավարության սրտով: 

-Գրքեր ունեմ գրած այդ մասին. հենց այնպես չեմ ասում: Պետք է ախտորոշել իրավիճակը և քայլեր անել: Անլուծելի խնդիր չկա: Ինքս էլ միշտ պատրաստ եմ օգնել, եթե դիմեն: 

-Մի հարց էլ, որպես «Փարոսի» հեղինակի, այն այսօր պետք չ՞ի վերափոխել, ի՞նչ եք կարծում:  

- Իհարկե, 23-24 տարի է անցել, ո՞նց կարելի է չվերափոխել, հասարակության կյանքը առաջ է գնում: Բայց ոչ թե միջամտել, ոչ թե որոշել՝ բերեք սրան մտցնենք «Փարոսի» մեջ, որովհետև, ասենք սահմանամերձ գյուղի բնակիչ է: Ո՞վ է ասում, որ սահմանամերձ գյուղում չկան անօրինիական եկամուտ ունեցողներ: Այսնինք, որ ասում ենք, հասցեականությունն ապահովել, բոլոր ոլորտներում է պետք սրան հավատարիմ մնալ: Սկբունքները որոշում ես, ախտորոշում ես, գնահատական ես տալիս, թե ինչ իրավիճակը, որոնք են խոցելի տեղերը: Միշտ կարելի է մարդուն փող տալ, բայց հենց այդ փողը վերջացավ, ինքն էլի աղքատ է, պետք է ապահովել իր մասնակցությունը իր աղքատության հաղթահարման հարցում: Մեր ժամանակ թելեր էինք առնում, տատիկ-պապիկներին տալիս էինք, գուլպա էին գործում, ուղարկում բանակ: Հիմա էլ ծեր մարդկանց եթե թել տան, երկու գուլպա մի շաբաթում գործի, ի՞նչ վատ բան կա դրա մեջ: Այսինքն, հասարակության ակտիվությունն է այստեղ կարևոր: