Կոմունիկացիաների բացումը, կարծում եմ, առանձնապես մեծ օգուտ չի բերելու, եւ մենք ավելի լավ չենք ապրելու

Հարցազրույց գործարար, տնտեսագետ Սմբատ Նասիբյանի հետ

- Հայաստանն այսօր Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի հետ կոմունիկացիաների ապաշրջափակման ակտիվ գործընթացի մեջ է, որի հիմքում դնում են այն թեզը, որ ճանապարհները կբացվեն, հարեւան երկրների հետ առեւտրաշրջանառություն տեղի կունենա, եւ մեր տնտեսությունը կզարգանա։ Դուք այս ամենը ռեա՞լ եք գնահատում, իսկապե՞ս ապաշրջափակումից մեր տնտեսությունը կշահի եւ ի՞նչ կշահի։

- Շատ բարդ հարց է, ընդհանրապես, մինչեւ հիմա էլ մենք առեւտուր անում էինք Թուրքիայի հետ, որոշակի ծավալներ կային, իսկ այս կոմունիկացիաների բացումը, ես կարծում եմ, առանձնապես մեծ օգուտ չի բերելու, եւ մենք ավելի լավ չենք ապրելու։ Մենք ունենք բավականին մեծ մակրոտնտեսական անհամամասնություններ, որոնք քանի գնում՝ կուտակվում են, եւ ճանապարհների բացումը զուտ տնտեսական առումով որեւէ առարկայական ազդեցություն, իմ կարծիքով, չի ունենալու։ Դա, իհարկե, իմ մասնավոր կարծիքն է։ Եթե ինչ-որ մեկը 3 կամ 5 տարի առաջ ինձ ասեր, որ կարող է պատերազմ լինի, եւ մենք պարտվենք, ու պարտությունից հետո Հայաստանում տնտեսական բում լինի, ես, իհարկե, կհամարեի, որ նա խելագար է։ Բայց այսօր Հայաստանում տեղի են ունենում պրոցեսներ, որոնք որեւէ տրամաբանությամբ բացատրելն անհնար է։

- Այսինքն՝ մենք մի կողմից պատերազմական իրավիճակում ենք դեռ, ընդ որում՝ պարտվածի կարգավիճակում, մյուս կողմից՝ փորձում ենք հարաբերություններ կառուցել ու տնտեսություն զարգացնել այն մարդկանց հետ, որոնք կոտորել են մեզ։ Դուք սա՞ եք համարում անտրամաբանական, արդյո՞ք խաղաղության դարաշրջանի բացումն այս գինը պետք է ունենա։

- Ես ի սկզբանե կողմնակից էի, որ մենք լավ հարաբերություններ ունենանք մեր հարեւանների հետ, բայց ո՛չ պարտվածի դիրքերից։ Դա անխուսափելի էր, որովհետեւ մենք չունենք ազգային ծրագիր, չունենք կոնցեպցիա, չգիտենք, թե ուր ենք գնում, ինչով ենք տարբերվում մեր հարեւաններից, եւ որն է մեր ինքնությունը։ Եվ մենք, չունենալով դա, ապրում ենք այս ռեգիոնում, եւ լավ կլիներ, որ ի սկզբանե արցախյան առաջին պատերազմում հաղթանակից հետո լինեինք ավելի բարեկիրթ եւ ավելի հավասարակշռված քաղաքականություն վարեինք ու կարողանայինք այն ժամանակ հարաբերություններ ձեւավորել մեր հարեւանների հետ։ Եվ կարծում եմ՝ այդ սահմանն անցել ենք արդեն, որ մենք կարող ենք ինչ-որ բան որոշել, եւ իմ տպավորությունն այն է, որ մենք չենք էլ կարող այլեւս դրա դեմն առնել։

- Ադրբեջանն արդեն մեր ճանապարհների հաշվին փող է աշխատում՝ լցնելով իր բյուջեն, մասնավորապես Գորիս-Կապան մայրուղու վրա մաքսակետ է տեղադրել եւ իրանական բեռնատարներից գումար է գանձում, իսկ մենք որեւէ բան չենք շահել այս ամենից։ Մյուս կողմից՝ Ադրբեջանը մեզնից «Զանգեզուրի միջանցք» է պահանջում՝ առանց մաքսակետի ազատ տարանցիկ ճանապարհ, որ որեւէ հարկի չմուծի, եթե մենք դա էլ տանք, ինչ-որ օգուտ կունենա՞նք, արդյոք կկարողանա՞նք Ադրբեջանով բեռ տեղափոխել Ռուսաստան կամ դուրս գալ այլ երկրներ։

- Չեմ կարող ասել՝ դա մեզ թույլ կտան, թե չէ, բայց հռոմեացիները դեռ 2500 տարի առաջ ասել էին՝ Vae Victis, այսինքն՝ «վայ պարտվողին»։ Հիմա մենք պարտվել ենք եւ ի՞նչ ենք ուզում։ Կներեք, երբ Գերմանիան պարտվել էր Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում, եւ ինքն այն ժամանակ ասեր՝ կներեք, մենք ցավ ենք ապրում, որ մեր Քյոնիգսբերգը (1946 թ․-ից՝ Կալինինգրադը) տվեցինք ռուսներին, եւ Պրուսիայի տարածքների որոշակի մասը վերցրին լեհերը, իսկ մի մասն ամբողջովին անցավ չեխերին, եւ 3 միլիոն գերմանացու ճամպրուկները տվեցին ձեռքները եւ ասացին՝ դուրս եկեք մեր երկրից։ Հիմա պարտվել ենք, պետք է համակերպվենք ինչ-որ բանի հետ եւ գնանք առաջ։

- Բայց մեր շատ գործարարներ՝ հիմնականում իշխանական թեւից, մեծ ոգեւորությամբ են խոսում ճանապարհների բացման մասին, որ վաղը սկսելու են թուրքերի հետ թափով առեւտուր անել, հարստանալ։ Դուք Թուրքիայի կողմից տնտեսական էքսպանսիայի վտանգ չե՞ք տեսնում, որ մենք կարժանանանք, օրինակ, Աջարիայի ճակատագրին։

- Իսկ մենք ալտերնատիվ ունե՞նք։

- Չունե՞նք։

- Ոչ, իմ կարծիքով՝ ոչ։

- Այսինքն՝ պետք է համակերպվե՞նք դրա հետ, որ Թուրքիան գալու է եւ եթե ոչ զենքով, ապա տնտեսապես ճնշելու է մեզ ու Հայաստանը վերցնի իր տիրապետության տակ։

- Իրեն երբեք չէր խանգարում դա անել այն ժամանակ եւ հիմա էլ չի խանգարում, մենք ինչո՞վ կարող ենք հակադրել դրան։ Դա պետք էր անել շատ վաղուց, ունենալ ծրագիր, ունենալ մոտեցումներ, ունենալ նպատակ։ Մենք անկախացումից հետո մինչ օրս չունենք նպատակ, մենք օգտվեցինք այն վիճակից, որ մեզ նվեր են տվել, ու չգնահատեցինք այն ամենը, որ մենք ունեցանք պետություն՝ ի տարբերություն շատ այլ ազգերի, օրինակ՝ քրդերի, որոնք 40 միլիոն են եւ չունեն իրենց ազգային պետությունը։ Չգնահատեցինք եւ դրա պտուղները հիմա պետք է քաղենք։

- Էկոնոմիկայի նախարարությունը, հակառակ ապաշրջափակման շուրջ բանակցող կառավարության, փորձում է նորից երկարաձգել թուրքական ապրանքների ներկրման արգելքը։ Դուք այստեղ տրամաբանություն տեսնո՞ւմ եք, ընդհանրապես՝ պե՞տք էր նման արգելք սահմանել, եւ հիմա պե՞տք է դա նորից երկարաձգել։

- Էմոցիոնալ առումով դա ինչ-որ փոքրիկ բավարարվածություն է տալիս բոլորիս, նաեւ ինձ, որ ես թուրքական ապրանք չեմ գնում։ Իսկ տրամաբանության առումով դա, իհարկե, անտրամաբանական է, որովհետեւ, վերջիվերջո, տնտեսական շահն է, թեկուզ վերցրած անձեռոցիկներից, որոնք ավելի էժան են, քան նույն հայկականը, իհարկե, տրամաբանական է գնել թուրքականը՝ անկախ դրա ծագման աղբյուրից։ Եվ այստեղ ես կուզենայի մի բան ասել․ տնտեսական առումով ես հարցը կհանեմ՝ ես չեմ ուզում ասել, թե կառավարությունն ինչպես է կառավարում, կամ իրենց աշխատանքը մեկը մյուսի հետ կոորդինացված է, թե ոչ, բայց մեր հիմնական պրոբլեմներից մեկն այն է, որ կոնկրետ գծի բացակայություն կա։ Այսինքն՝ ամեն ինչ կարծես թե ճիշտ է արվում որոշակի նախարարությունների կողմից, բայց, օրինակ, Հայաստանը եթե տուրիզմն է ուզում զարգացնել, պետք է ամբողջ ստրուկտուրան զարգացնել, ոչ թե միայն հյուրանոցները, որպեսզի տուրիստներն այստեղ, բացի քանդած եկեղեցիներ տեսնելուց, նաեւ որոշակի հաճույքներից օգտվեն։ Այսինքն՝ դա լինի կոմպլեքս լուծում։ Հիմա նույնը ես չեմ կարող ասել, թե էկոնոմիկայի նախարարությունն ու ամբողջ կառավարությունը որքանով են ընդհանուր գիծ առաջ տանում։ Զուտ տրամաբանական առումով մեր տնտեսությունը մրցունակ չէ, թողնված է ինքնահոսի ամեն ինչ, մենք չգիտենք՝ ուր ենք գնում, ինչ ենք ուզում եւ երկու տարի հետո ինչ ենք անելու։ Մենք ձեւավորում ենք բավականին մեծ մակրոտնտեսական անհամամասնություններ, ինչպես արդեն ասացի, դա արտաքին համախառն պարտքի մեծ ծավալն է, բնակչության վարկային ծանրաբեռնվածության աճը: Անհամամասնություններ են, որոնք, վաղ թե ուշ, անդրադառնալու են մեր տնտեսական զարգացման վրա, անկախ նրանից՝ մենք կունենա՞նք շրջափակում, ապաշրջափակում, կոմունիկացիաներ, թե՞ ոչ։