Հիմա շատ կարևոր է շարքային մարդուն սոված չթողնելը

Հարցազրույց արձակագիր, դրամատուրգ Գուրգեն Խանջյանի հետ

- Պարոն Խանջյան, արտակարգ դրությունով պայմանավորված, ինչպե՞ս եք Ձեր առօրյան անցկացնում, ի՞նչ գրական գործի վրա եք աշխատում:  

- Մի պատմվածք թարգմանեցի Լեոնիդ Անդրեեւից` կորոնավիրուսային տրամադրության դրդմամբ, որը վաղուց հավանել էի: Մի պիես սկսեցի, բայց առաջ չգնաց, ճնշող բան կա դրա մեջ, երեւի պետք է ժամանակ անցնի, ամփոփվի, նաեւ այս օրերի ռիթմի, տագնապի մեջ չէր տեղավորվում: Այս օրերին մտածում եմ, որ մեր սերնդի վրա շատ մեծ բեռ ընկավ, ամեն ինչ տեսել էինք` կայսրության փլուզում, պատերազմ, ղարաբաղյան շարժում, հետո` մի կերպ ոտքի կանգնելու շրջան, անընդհատ պատերազմի լարվածություն, թվում էր, թե վերջ, բայց ով կսպասեր, որ մի պստիկ բացիլ, որ անզեն աչքով չի երեւում, ծնկի կբերեր ողջ մարդկությանը եւ թեստի նման կասեր` ով եք դուք, մի հատ նայեք ինձ, ձեզ, իրար:

- Հոռետեսներն ասում են, որ սա 3-րդ համաշխարհային պատերազմն է, իսկ լավատեսները, այնուհանդերձ, կարծում են, որ այս համաճարակը դրական կողմեր էլ ունի։ Ձեզ համար ինչպիսի՞ն է այս իրավիճակը:

- 3-րդ համաշխարհային` ոչ, բայց, ամեն դեպքում, տարօրինակ վիրուս է, ընտրովի է տանում, երեւի ուզում է թեթեւացնել այս աշխարհի բեռը կամ էլ ինքն իր գործն է անում, եւ մենք պետք է հասկանանք, որ շատ ենք ամբարտավանացել, փափուկ կյանքին սովորել: Գուցե մենք` այդքան չէ, որովհետեւ դժվարություններ շատ ենք տեսել, բայց Արեւմուտքը շատ էր «կակղել», նայեք՝ հիմա ինչ վիճակ է, եւ պարզվեց, որ իրենց առողջապահությունն այնքան էլ հզոր չէ, ինչպես մենք էինք պատկերացնում, որովհետեւ չի կարողանում հիվանդության հետեւից հասնել: Միակ օգուտը եզրակացություններ, ամփոփումներ անելն է, եթե, իհարկե, մարդկանց կյանքի գնով չլիներ: Տնտեսությունը կվնասվի, բայց երեւի դա էլ ինչ-որ օգուտներ կբերի, որովհետեւ կհասկանան, որ գուցե այն ճանապարհը չեն ընտրել, եւ ավելի ազգային, ուժեղ պետություններն ավելի լավ են կարողանում կազմակերպվել այսպիսի արհավիրքների դեպքում․ Չինաստանը՝ վկա: Չեմ ասում՝ պետությունները խխունջների պես փակվեն իրար մեջ, բայց սահմանները, այնուամենայնիվ, պետք են, նման դեպքեր կարող է էլի լինեն 20 կամ 50 տարի հետո: Կյանքը ցույց է տալիս, որ մենք զերծ չենք նման վտանգներից: Ես մի անգամ արդեն ասել էի, որ ինձ շատ է անհանգստացնում այն, որ մարդիկ ընկել են շատ մեծ կոմֆորտի մեջ, հաղորդակցության այս միջոցները փափկացրել են մարդկանց, եւ նրանց սկսել էր թվալ, որ իրենք դրախտում են՝ բոլորովին չհասկանալով, որ սա ավելի շատ դժոխքի է նման, եւ կատակլիզմներ հնարավոր են անընդհատ: Եվ սա գուցե սթափության կոչ լինի մարդկությանը, եւ միմյանց հանդեպ ավելի հանդուրժող լինեն: Որ ասում էին՝ կապիտալիստական շնաձկներ, գայլեր, ինչ-որ տեղ պարզվում է, որ հենց այդպես էլ կա, այդ ագահությունը կերավ այս մոլորակին, օդը, ծառը, բույսը, կենդանին, հազիվ մի քիչ շունչ առավ բնությունը: 

- Չնայած շատ գրվեց, որ այս վիրուսը լաբորատորիաներում է ստեղծվել, բայց, դրանով հանդերձ, բնապահպանական տեսանկյունից կարելի է ասել, որ գուցե բնությունը վիրուսի ձեւով արձագանքեց մարդկությանը, ովքեր շահագործում են կենսամիջավայրը:

- Ես խորը խորհրդավորության կողմնակից չեմ, թեեւ հնարավոր են նաեւ այդ տարբերակները, մյուս կողմից էլ՝ այս վիրուսից բոլոր երկրներն են տուժում:

- Ի՞նչ եք կարծում՝ մարդիկ իրավիճակի լրջությունը գիտակցո՞ւմ են, շատերի մոտ նկատում ես կա՛մ ծայրահեղ խուճապ, կա՛մ ծայրահեղ անտարբերություն: 

- Վիլյամ Սարոյանն ասում էր` ես գիտեի, որ մահը կա, բայց չգիտեի, որ դա ինձ էլ է վերաբերում: Հիմա մարդիկ գիտեն, որ այդ վարակը կա, իրենց կողքին` ոչ հեռու, բայց ամեն մեկը մտածում է, որ իրեն չի կպնի, այսինքն՝ այդ անփութությունը կա, որը նաեւ ուրիշ երկրներում էլ է առկա: Հետո․ վերջապես մարդիկ չեն կարող բանտարկված մնալ, երբ դրսում արեւ է, գարուն, բայց ուրիշ ճար չկա, պետք է իրենց մի քիչ ձգեն: 

- Մեկ ամսից ավելի է արդեն՝ կրթական, մշակութային օջախներն անցել են հեռավար գործունեության, ուսուցման: Սա թե՛ բովանդակային, թե՛ ֆինանսական առումով ի՞նչ վնասներ կարող է հասցնել: Դիցուք, կրթության ոլորտում որքանո՞վ է արդյունավետ հեռավար ուսուցումը, եւ հաջորդիվ ի՞նչ խնդիրներ կարող ենք ունենալ:

- Դատելով մեր ջահելների՝ դպրոցում ուսանելու կերպից, չեմ կարծում, որ նրանք մեծ վնասներ կրեն, որովհետեւ, այսպես թե այնպես, առանձնապես սովորող չէին, իսկ նա, ով սովորող է, հեռահար էլ կսովորի: Այնպես որ, չեմ կարծում, թե կրթական համակարգում առանձնապես մեծ կորուստներ կլինեն, մշակութային դաշտում, իհարկե, թանգարանները, համերգասրահները ֆինանսական մեծ կորուստներ կունենան, բայց ունկնդրի համար` մշակույթ տեսնողի, լսողի, կարդացողի համար, ինձ թվում է, կորուստ չէ, դեռ մի բան էլ կարող է օգտակար լինել, որովհետեւ ազատ ժամանակը շատ է, եւ գուցե դա պատճառ լինի, որ ավելի շատ գիրք կարդա, համերգ լսի: Ես, օրինակ, Վահագն Հայրապետյանի համերգը լսեցի Հանրայինով ու մեծ հաճույք ստացա, ուրիշ բաներ էլ եմ նայում ռուսական «Կուլտուրայով», որտեղ հետաքրքիր համերգներ ու դասախոսություններ են լինում, եւ, վերջապես, ռեժիմով սկսեցի գիրք կարդալ, որովհետեւ վաղուց չէի արել, իսկ հիմա ամեն օր` որոշակի ժամեր հատկացնում եմ ու ինչ-որ բաներ եմ կարդում:

- Իմ զրուցակից բեմադրիչներն ասում են, որ եթե լինի հետաքրքիր գործ այս օրերին մասին, իրենք պատրաստ են բեմադրել թատրոնում, կարո՞ղ ենք Ձեր կողմից սպասել նման մի գործի:

- Գիտեք, ես մի քիչ չեմ ընդունում այդ «ափալ-թափալ» վիճակները, եթե հիմա կորոնավիրուս է, ուրեմն շուտ եկեք մի գործ բեմադրենք: Լուրջ թատրոնն այդպես չի լինում, դա մոտավորապես նման կլինի գռեհիկ կոմեդիաներին, որի հետ առնչվում ենք, իսկ այդպիսի թատրոնը` շուտ գրեմ, շուտ բեմադրվեմ, որի մասին խոսում ենք ոչ թե որպես արվեստի, այլ որպես ներկայացում, շոու, տեսարան, ինձ այդքան էլ չի հուզում: Ենթադրենք՝ գրեցի, իրենք էլ բեմադրեցին, ու մի երկու հոգի էլ ծափահարեց, բայց ես իմ մեջ պետք է զգամ, որ արվեստով եմ զբաղվել, մի բան եմ արել, որն առանձնանում է, դրա համար ակտուալ թեմաներին այդքան էլ չեմ անդրադառնում:

- Կառավարությունն այս ընթացքում իր հակաճգնաժամային բոլոր ծրագրերն ուղղել է սոցիալական խնդիրներին, եւ, որպես այդպիսին, արվեստին, մշակույթին ուղղված կոնկրետ ծրագրեր չկան, բացի նրանից, որ մշակույթի օջախներում աշխատողների աշխատավարձը կպահպանվի: Սա ինչի՞ մասին է խոսում` պետությունը չի՞ կարեւորում արվեստը, մշակույթը, թե՞ սոցիալական խնդիրներն առաջնահերթ են մեզ համար:

- Ինձ թվում է՝ հիմա շատ կարեւոր է շարքային մարդուն սոված չթողնելը, մշակույթի օջախներում աշխատողների աշխատավարձը որ տալիս են, դա արդեն լավ է, իսկ մշակույթի գործչին ո՛չ այն ժամանակ են տվել, ո՛չ էլ հիմա է պետք, որ տան, օրինակ՝ ինձ եթե որպես գրողի էլ տան, ես չեմ վերցնի, որովհետեւ տեսնում եմ, որ խանութների դռանն արդեն ձեռքները մեկնած՝ կանգնած են մարդիկ ու նույնիսկ՝ պինդ տղամարդիկ: Երեկ զարմացա՝ մեկին տեսա: Այս շրջանում սոցիալական խնդիրներն ավելի կարեւոր են, որովհետեւ մարդը, բառացի, քաղցած է մնում կամ քաղցած է մնալու մոտ ժամանակներում: Այնպես որ, կարծում եմ՝ մշակույթը կարող է մի քիչ էլ համբերի կամ իր մշակույթով զբաղվի, նկարիչն իր նկարը նկարի, գրողն իր գիրքը գրի: Իհարկե, երբ այս արհավիրքն անցնի, լավ կլիներ, որ ուշադրության կենտրոնում հայտնվեր, որովհետեւ մեր հիմնական սյունն է մշակույթը, լոլիկն ու ծիրանը մեզ չեն հանում համաշխարհային հրապարակ, այլ՝ մշակույթը: Մեր ինքնությունը պահողը, մեր հպարտությունը, ոտքի վրա պահողը մեր մշակույթն է, պատմությունն ու լեզուն: