Աղջիկը, ով արեւ բերեց

Մանկությունիցս համարյա ոչինչ չեմ հիշում, մայրս ամեն օր մի բան էր պատմում՝ հեքիաթի պես, հեքիաթի փոխարեն, եւ ես դա գծում-կառուցում էի մտքիս մեջ, հետո փոխանցում սրտիս: Մանկությանս հանգրվանը սիրտս է: Պատերազմից մթագնել են հուշերս: Գուցե կմտածեք, որ դա լավ է, չէ՞ որ եթե հիշեմ, ապա պիտի հիշեմ պայթյուններ, լացուկոծ, նկուղներում ծվարած մայրեր ու երեխաներ, համատարած սպասող հայացքներ: Գուցեեւ, բայց չէ՞ որ այդ ամենն իմն է, ես եմ ապրել, դա իմ կյանքի պատմության մի մասնիկն է, որ կոչվում է մանկություն: Եթե չես հիշում մանկությունդ, ուրեմն կիսատ ես ապրել կյանքդ… Ինչ-որ մեկը գողացավ իմ եւ ինձ նմանների մանկությունը, եւ ես ու ինձ նմանները ստիպված եղանք շուտ մեծանալ…

Հուշերս արթնանում են պատերազմից հետո միայն, ասես լոկ պատերազմից հետո եմ ապրել մանկությունս: Պատերազմից հետո ամենապայծառ բանը, որ հիշում եմ, նրա դեմքն է:

1995 թվականի ամառն էր, երբ նա եկավ: Հագին երկար զգեստ էր, դեմքին՝ արեւ: Հազիվ 25-26 տարեկան էր, մի քիչ թմբլիկ արտաքինով։

- Անունս Ծիա է, Ծիա Վարդապետյան, որոշ ժամանակ ձեր տանն եմ մնալու, կընդունե՞ս ինձ, փոքրիկ:

Ես նախ թաքնվեցի մորս փեշի տակ, հետո սկսեցի թաքուն ծիկրակել: Նա ծիծաղեց: Սկսեցի զննել նրան: Նրա երկար, հասարակ, բաց կապույտ զգեստը գրավեց ուշադրությունս: Մի պահ հիշեցի մորս սեւ շորերը, նիհար կազմվածքը: «Ուզում եմ, որ էդ շորից մամայիս էլ լինի»,- անցավ մտքովս, ու սկսեցի նայել նրա պայուսակին, սեւ, հարդարված մազերին, թեթեւ շրթներկին: «Ինչո՞ւ մաման էդպիսի զգեստ չունի, ինչո՞ւ շրթներկ չի քսում, ինչո՞ւ գունավոր շորեր չի հագնում…»։

- Ես հեռու տեղից եմ եկել՝ Ամերիկայից,- ասաց ու պայուսակից մի քանի տուփ կոնֆետներ հանեց,- քեզ համար է, վերցրու:

- Մամ, Ամերիկան ի՞նչ է։

- Ամերիկան հեռու տեղ է։

- Իսկ Ամերիկան լա՞վ տեղ է, էնտե՞ղ էլ կա պատերազմ։

- Ամենալավ տեղն այստեղ է՝ ձեր գյուղում,- Ծիան շոյեց գլուխս ու կոնֆետները մեկնեց ինձ։ 

Ամերիկայից եկած Ծիան չգիտեր, որ ես կոնֆետ տեսած չկամ։

- Մամ, սա ի՞նչ է։

Ցավոտ ժպիտը մամայի փոխարեն խոսեց․

- Քաղցրավենիք է, վերցրու եւ շնորհակալություն ասա օրիորդ Ծիային:

Ես երկար նայեցի նրա պարզած ձեռքին ու մնացի իմ տեղում.

- Չեմ ուզում, մամաս իսկական քաղցրավենիք է պատրաստում փայլաթղթի մեջ, ես էդպիսինը չեմ ուզում, դրանք իսկական չեն:

Ծիայի աչքերից մի քանի արցունք կաթաց, նա ներողություն խնդրեց ու սրբեց աչքերը: Ես զարմացա ու մտածեցի, որ երեւի նեղացավ ինձնից: Հետո նա կոնֆետները դրեց սեղանին եւ վարորդին խնդրեց, որ ներս բերի ճամպրուկները:
Այսպես Ծիան հայտնվեց մեր ընտանիքում…

Մի օր նա հավաքեց բակի բոլոր երեխաներին եւ կոնֆետներ ու խաղալիքներ բաժանեց: Երեխեքը հիացած էին ոչ այնքան անծանոթ քաղցրավենիքով, որքան դրանց գույներով: Հետո Ծիան բացեց խաղալիքների տոպրակը, բաժանեց մեզ: Հանկարծ մեկը գոչեց. 

- Ես խաղալիք ավտոմա՜տ եմ ուզում, հաջորդ անգամ ինձ կբերե՞ս դրանից:

- Ի՞նչ ես անում խաղալիք ավտոմատը։

- Ոնց թե՝ ինչ ես անում, բա առանց ավտոմատի ի՞նչ խաղ:

- Ի՞նչ խաղ ես խաղում ավտոմատով:

- Մարդ եմ սպանում, թուրքեր եմ սպանում, շատ թուրքեր, դու գիտե՞ս թուրքն ինչ է: Թուրքը շատ վատ բան է, նա միշտ գալիս է, որ մեզ սպանի: Այ, տե՛ս, Դավիթի պապային թուրքն է սպանել, Կարենի հոպարին էլ է թուրքը սպանել, մեր հարեւան Մարգո տատին ամեն օր լացում է ու ասում՝ թաղեմ թուրքի բալան, որ իմ բալան տարավ ինձնից…Թուրքը վատ բան է…

Ծիան ոչինչ չպատասխանեց, դեմքով շրջվեց դեպի բակի ընկուզենին ու աչքերն առավ ձեռքերի մեջ: Հետո խաչակնքեց մի քանի անգամ…

- Դու պետք է ուրիշ խաղալիքներով խաղաս, այ, սրանցով, սրանք լավ խաղալիքներ են, իսկ ավտոմատը լավ խաղալիք չէ, դու միայն լավ խաղալիքներով խաղա ու վատ մարդկանց մասին մի մտածիր… Կուզե՞ս՝ ես քեզ «Արջուկի ու պաղպաղակի» հեքիաթը պատմեմ: 

- Իսկ պաղպաղակն ի՞նչ է:

- Պաղ-պաղ… պաղպաղակը… վաղը մենք միասին պաղպաղակ կպատրաստենք, կուզե՞ք:

- Հա՜… հա՜… հա՜, ուզո՜ւմ ենք,- հնչեց ամեն կողմից:

Հաջորդ օրը մեկը կաթ բերեց իրենց տնից, մյուսը՝ շաքար, մեկը՝ միրգ, եւ փոքրիկ բաժակների մեջ պաղպաղակ պատրաստեցինք: Մի քանի ժամից պաղպաղակ կերանք… Պա՜ղ-պա՜-ղա՜կ… Ի՜նչ համով բան է…

Ծիան լուսանկարչական ապարատ էր բերել եւ լուսանկարում էր: Մենք էլ պարտադիր ժպտում էինք: «Չի՜զզզ»,- ասում էր Ծիան: Մենք էլ հետեւից կրկնում էինք՝ չիիի՜զզզ… Ամեն ինչ նորություն էր…

Ծիան մեկ տարի մնաց մեր տանը: Ուներ իր առանձին սենյակը, իր սիրելի անկյունը, բակում իր սիրած տեղը: Դպրոցում անգլերեն էր դասավանդում: Անգլերենը խորթ էր բոլորին: Ուսուցիչներն էլ էին մասնակցում դասերին: Ծիան իր աշխատավարձը չէր ստանում, տրամադրում էր դպրոցի կարիքները հոգալուն:

Մի օր՝ Զատկի տոնին, նա հարցրեց.

- Իսկ դուք Զատիկը ո՞նց եք նշում:

- Իսկ Զատիկն ի՞նչ է,- հարցրինք…

Առաջին անգամ Զատիկը եկավ-հասավ մեր գյուղ եւ ուրախություն բերեց երեխաներին։

- Ինչ լավ բան է այս Զատիկը,- ասաց մեր բակի Լիլիթը,- ափսոս, որ շուտ չենք իմացել, թե չէ ինչքա՜ն ձու կներկեինք….
Երբեք չեմ մոռանա Ծիայի ժպիտը, երբ նա ժպտում էր, ինձ թվում էր, թե լաց է լինում: Նա իր կամքով հայտնվել էր մի տեղ, որտեղ իրար էին խառնվել վիրավոր ճակատագրերը, մանուկների՝ այդպես էլ չմանկացած մանկությունները: Այդ ամենի մեջ Ծիան ե՛ւ հարազատ քույր էր, ե՛ւ ընկերուհի, ե՛ւ խորհրդատու, ե՛ւ հոգեբան, ե՛ւ ուսուցիչ… Ծիան մեր գյուղի արեւն էր…

Ծիան վայրի վարդեր շատ էր սիրում: Երբ դպրոցից տուն էր գալիս, վայրի վարդերի մեծ փնջի տակից դեմքի կեսը չէր երեւում: Ամեն մեկն ուզում էր ինքն անտառից Ծիայի սիրած ծաղիկները բերել: Հաճախ երեխաները վիճում էին, թե ով է առաջինը նրան ծաղիկ նվիրելու: Հետո հերթ էին դնում․ այսօր՝ ես, վաղը՝ դու, հաջորդ օրը՝ մեկ ուրիշը: Անտառի բոլոր վայրի վարդերը նրանն էին… Շատ հաճախ նա ուրախությունից լաց էր լինում: Բոլորը վազում ու գրկում էին նրան… «Այդքան երիտասարդ տարիքում ես կարողացա ամենաերջանիկ մարդը դառնալ»,- ասում էր Ծիան:

Մեկ տարի անց եկավ հրաժեշտի պահը: Ծիան պիտի մեկներ Ամերիկա, ընտանիքը սպասում էր: Ճամպրուկները ձեռքին՝ կանգնել էր, արցունքները հոսում էին: Գյուղացիներից ամեն մեկը մի բան էր բերել նրա համար՝ դոշաբ, մուրաբա, չիր-չամիչ, անգամ՝ ձու եւ կաթնամթերք…

Ծիան հայրենիքից իր հետ նռան շիվեր տարավ. «Ամերիկայում կտնկեմ, փոքրիկ հողամաս ունենք»:

Մի օր պապս հեռախոսով հարցրեց նրան.

- Հը, նռնենին ծաղկե՞ց, բե՞րք տվեց…

- Ո՛չ, պապի, թեպետ չչորացավ, բայց չծաղկեց…

- Ամեն ծառ իր հայրենիքն ունի, աղջիկս… Ամեն ծառ իր հայրենիքում է ծաղկում․․․

Հատված Հերմինե Ավագյանի «Պատերազմ… Աչքեր… Ծաղիկներ» գրքից
Լուսանկարում․ Հերմինեն՝  Ծիայի հետ, իրենց գյուղում` Աշանում
«Մշակութային Հրապարակ» ամսաթերթ